array:25 [
  "pii" => "S1695403322003058"
  "issn" => "16954033"
  "doi" => "10.1016/j.anpedi.2022.12.005"
  "estado" => "S300"
  "fechaPublicacion" => "2023-02-01"
  "aid" => "3389"
  "copyright" => "Asociación Española de Pediatría"
  "copyrightAnyo" => "2022"
  "documento" => "article"
  "crossmark" => 1
  "licencia" => "http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/"
  "subdocumento" => "fla"
  "cita" => "An Pediatr (Barc). 2023;98:136.e1-136.e11"
  "abierto" => array:3 [
    "ES" => true
    "ES2" => true
    "LATM" => true
  ]
  "gratuito" => true
  "lecturas" => array:1 [
    "total" => 0
  ]
  "Traduccion" => array:1 [
    "en" => array:20 [
      "pii" => "S234128792300008X"
      "issn" => "23412879"
      "doi" => "10.1016/j.anpede.2022.12.002"
      "estado" => "S300"
      "fechaPublicacion" => "2023-02-01"
      "aid" => "3389"
      "copyright" => "Asociación Española de Pediatría"
      "documento" => "article"
      "crossmark" => 1
      "licencia" => "http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/"
      "subdocumento" => "fla"
      "cita" => "An Pediatr (Barc). 2023;98:136.e1-136.e11"
      "abierto" => array:3 [
        "ES" => true
        "ES2" => true
        "LATM" => true
      ]
      "gratuito" => true
      "lecturas" => array:1 [
        "total" => 0
      ]
      "en" => array:13 [
        "idiomaDefecto" => true
        "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">Special Article</span>"
        "titulo" => "Antimicrobial Stewardship Programs &#40;ASPS&#41; in pediatric primary care"
        "tienePdf" => "en"
        "tieneTextoCompleto" => "en"
        "tieneResumen" => array:2 [
          0 => "en"
          1 => "es"
        ]
        "paginas" => array:1 [
          0 => array:2 [
            "paginaInicial" => "136&#46;e1"
            "paginaFinal" => "136&#46;e11"
          ]
        ]
        "titulosAlternativos" => array:1 [
          "es" => array:1 [
            "titulo" => "Programas de optimizaci&#243;n del uso de antimicrobianos &#40;PROA&#41; en pediatr&#237;a de atenci&#243;n primaria"
          ]
        ]
        "contieneResumen" => array:2 [
          "en" => true
          "es" => true
        ]
        "contieneTextoCompleto" => array:1 [
          "en" => true
        ]
        "contienePdf" => array:1 [
          "en" => true
        ]
        "resumenGrafico" => array:2 [
          "original" => 0
          "multimedia" => array:8 [
            "identificador" => "fig0005"
            "etiqueta" => "Figure 1"
            "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA"
            "mostrarFloat" => true
            "mostrarDisplay" => false
            "figura" => array:1 [
              0 => array:4 [
                "imagen" => "gr1.jpeg"
                "Alto" => 1852
                "Ancho" => 2508
                "Tamanyo" => 251355
              ]
            ]
            "detalles" => array:1 [
              0 => array:3 [
                "identificador" => "at0005"
                "detalle" => "Figure "
                "rol" => "short"
              ]
            ]
            "descripcion" => array:1 [
              "en" => "<p id="spar0005" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Relationship and interaction between ASPs and the levels they involve&#46;</p>"
            ]
          ]
        ]
        "autores" => array:1 [
          0 => array:2 [
            "autoresLista" => "Mar&#237;a Rosa Alba&#241;il Ballesteros, Cristina Rodr&#237;guez Arranz, Rafael Jim&#233;nez Al&#233;s, Josefa Ares &#193;lvarez, Eulalia Mu&#241;oz Hiraldo, Pilar Lupiani Castellanos, Mar&#237;a Jos&#233; Mart&#237;nez Chamorro, C&#233;sar Garc&#237;a Vera, Mar&#237;a Carmen Su&#225;rez Arrabal"
            "autores" => array:10 [
              0 => array:2 [
                "nombre" => "Mar&#237;a Rosa"
                "apellidos" => "Alba&#241;il Ballesteros"
              ]
              1 => array:2 [
                "nombre" => "Cristina"
                "apellidos" => "Rodr&#237;guez Arranz"
              ]
              2 => array:2 [
                "nombre" => "Rafael"
                "apellidos" => "Jim&#233;nez Al&#233;s"
              ]
              3 => array:2 [
                "nombre" => "Josefa"
                "apellidos" => "Ares &#193;lvarez"
              ]
              4 => array:2 [
                "nombre" => "Eulalia"
                "apellidos" => "Mu&#241;oz Hiraldo"
              ]
              5 => array:2 [
                "nombre" => "Pilar"
                "apellidos" => "Lupiani Castellanos"
              ]
              6 => array:2 [
                "nombre" => "Mar&#237;a Jos&#233;"
                "apellidos" => "Mart&#237;nez Chamorro"
              ]
              7 => array:2 [
                "nombre" => "C&#233;sar"
                "apellidos" => "Garc&#237;a Vera"
              ]
              8 => array:2 [
                "nombre" => "Mar&#237;a Carmen"
                "apellidos" => "Su&#225;rez Arrabal"
              ]
              9 => array:1 [
                "colaborador" => "en representaci&#243;n del Grupo de Patolog&#237;a Infecciosa de la Asociaci&#243;n Espa&#241;ola de Pediatr&#237;a de Atenci&#243;n primaria &#40;AEPap&#41;"
              ]
            ]
          ]
        ]
      ]
      "idiomaDefecto" => "en"
      "Traduccion" => array:1 [
        "es" => array:9 [
          "pii" => "S1695403322003058"
          "doi" => "10.1016/j.anpedi.2022.12.005"
          "estado" => "S300"
          "subdocumento" => ""
          "abierto" => array:3 [
            "ES" => true
            "ES2" => true
            "LATM" => true
          ]
          "gratuito" => true
          "lecturas" => array:1 [
            "total" => 0
          ]
          "idiomaDefecto" => "es"
          "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S1695403322003058?idApp=UINPBA00005H"
        ]
      ]
      "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S234128792300008X?idApp=UINPBA00005H"
      "url" => "/23412879/0000009800000002/v2_202303021231/S234128792300008X/v2_202303021231/en/main.assets"
    ]
  ]
  "itemSiguiente" => array:20 [
    "pii" => "S169540332200220X"
    "issn" => "16954033"
    "doi" => "10.1016/j.anpedi.2022.09.017"
    "estado" => "S300"
    "fechaPublicacion" => "2023-02-01"
    "aid" => "3356"
    "copyright" => "Asociaci&#243;n Espa&#241;ola de Pediatr&#237;a"
    "documento" => "simple-article"
    "crossmark" => 1
    "licencia" => "http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/"
    "subdocumento" => "crp"
    "cita" => "An Pediatr &#40;Barc&#41;. 2023;98:137-8"
    "abierto" => array:3 [
      "ES" => true
      "ES2" => true
      "LATM" => true
    ]
    "gratuito" => true
    "lecturas" => array:1 [
      "total" => 0
    ]
    "es" => array:11 [
      "idiomaDefecto" => true
      "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">Cartas cient&#237;ficas</span>"
      "titulo" => "Aspiraci&#243;n durante el parto en el agua&#58; otra posible etiolog&#237;a de enfermedad pulmonar difusa en el reci&#233;n nacido&#59; a prop&#243;sito de un caso"
      "tienePdf" => "es"
      "tieneTextoCompleto" => "es"
      "paginas" => array:1 [
        0 => array:2 [
          "paginaInicial" => "137"
          "paginaFinal" => "138"
        ]
      ]
      "titulosAlternativos" => array:1 [
        "en" => array:1 [
          "titulo" => "Aspiration during water birth&#58; Another possible etiology for interstitial lung disease in newborns&#44; a case report"
        ]
      ]
      "contieneTextoCompleto" => array:1 [
        "es" => true
      ]
      "contienePdf" => array:1 [
        "es" => true
      ]
      "resumenGrafico" => array:2 [
        "original" => 0
        "multimedia" => array:7 [
          "identificador" => "fig0005"
          "etiqueta" => "Figura 1"
          "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA"
          "mostrarFloat" => true
          "mostrarDisplay" => false
          "figura" => array:1 [
            0 => array:4 [
              "imagen" => "gr1.jpeg"
              "Alto" => 1170
              "Ancho" => 1505
              "Tamanyo" => 124396
            ]
          ]
          "descripcion" => array:1 [
            "es" => "<p id="spar0005" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">TC tor&#225;cica&#46; Infiltrado pulmonar bilateral en vidrio deslustrado&#44; &#225;reas consolidativas compatibles con atelectasias y engrosamiento septal interlobulillar liso de predominio&#46;</p>"
          ]
        ]
      ]
      "autores" => array:1 [
        0 => array:2 [
          "autoresLista" => "Mar&#237;a Elena P&#233;rez Arenas, Olga de la Serna Bl&#225;zquez, Sonia Milkova Ivanova, Ana Cecilia Morales Palacios, Cristina de Manuel G&#243;mez"
          "autores" => array:5 [
            0 => array:2 [
              "nombre" => "Mar&#237;a Elena"
              "apellidos" => "P&#233;rez Arenas"
            ]
            1 => array:2 [
              "nombre" => "Olga"
              "apellidos" => "de la Serna Bl&#225;zquez"
            ]
            2 => array:2 [
              "nombre" => "Sonia"
              "apellidos" => "Milkova Ivanova"
            ]
            3 => array:2 [
              "nombre" => "Ana Cecilia"
              "apellidos" => "Morales Palacios"
            ]
            4 => array:2 [
              "nombre" => "Cristina"
              "apellidos" => "de Manuel G&#243;mez"
            ]
          ]
        ]
      ]
    ]
    "idiomaDefecto" => "es"
    "Traduccion" => array:1 [
      "en" => array:9 [
        "pii" => "S2341287923000029"
        "doi" => "10.1016/j.anpede.2023.01.001"
        "estado" => "S300"
        "subdocumento" => ""
        "abierto" => array:3 [
          "ES" => true
          "ES2" => true
          "LATM" => true
        ]
        "gratuito" => true
        "lecturas" => array:1 [
          "total" => 0
        ]
        "idiomaDefecto" => "en"
        "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S2341287923000029?idApp=UINPBA00005H"
      ]
    ]
    "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S169540332200220X?idApp=UINPBA00005H"
    "url" => "/16954033/0000009800000002/v1_202302031022/S169540332200220X/v1_202302031022/es/main.assets"
  ]
  "itemAnterior" => array:20 [
    "pii" => "S1695403322002144"
    "issn" => "16954033"
    "doi" => "10.1016/j.anpedi.2022.09.012"
    "estado" => "S300"
    "fechaPublicacion" => "2023-02-01"
    "aid" => "3351"
    "copyright" => "Asociaci&#243;n Espa&#241;ola de Pediatr&#237;a"
    "documento" => "article"
    "crossmark" => 1
    "licencia" => "http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/"
    "subdocumento" => "fla"
    "cita" => "An Pediatr &#40;Barc&#41;. 2023;98:129-35"
    "abierto" => array:3 [
      "ES" => true
      "ES2" => true
      "LATM" => true
    ]
    "gratuito" => true
    "lecturas" => array:1 [
      "total" => 0
    ]
    "es" => array:14 [
      "idiomaDefecto" => true
      "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">Original</span>"
      "titulo" => "Atenci&#243;n al adolescente con c&#225;ncer&#46; &#191;Qu&#233; ha cambiado en nuestro pa&#237;s en una d&#233;cada&#63;"
      "tienePdf" => "es"
      "tieneTextoCompleto" => "es"
      "tieneResumen" => array:3 [
        0 => "es"
        1 => "es"
        2 => "en"
      ]
      "paginas" => array:1 [
        0 => array:2 [
          "paginaInicial" => "129"
          "paginaFinal" => "135"
        ]
      ]
      "titulosAlternativos" => array:1 [
        "en" => array:1 [
          "titulo" => "Adolescent cancer care&#58; What has changed in Spain in the past decade&#63;"
        ]
      ]
      "contieneResumen" => array:2 [
        "es" => true
        "en" => true
      ]
      "contieneTextoCompleto" => array:1 [
        "es" => true
      ]
      "contienePdf" => array:1 [
        "es" => true
      ]
      "resumenGrafico" => array:2 [
        "original" => 1
        "multimedia" => array:5 [
          "identificador" => "fig0020"
          "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA"
          "mostrarFloat" => false
          "mostrarDisplay" => true
          "figura" => array:1 [
            0 => array:4 [
              "imagen" => "fx1.jpeg"
              "Alto" => 795
              "Ancho" => 1333
              "Tamanyo" => 147866
            ]
          ]
        ]
      ]
      "autores" => array:1 [
        0 => array:2 [
          "autoresLista" => "Carmen Garrido Colino, Maitane Andi&#243;n Catal&#225;n, Antonio Molin&#233;s Honrubia, Mar&#237;a Jos&#233; Ortega Acosta, Mirian Garc&#237;a Abos, Antonio Juan Ribelles, Jos&#233; Manuel Vagace Valero"
          "autores" => array:8 [
            0 => array:2 [
              "nombre" => "Carmen"
              "apellidos" => "Garrido Colino"
            ]
            1 => array:2 [
              "nombre" => "Maitane"
              "apellidos" => "Andi&#243;n Catal&#225;n"
            ]
            2 => array:2 [
              "nombre" => "Antonio"
              "apellidos" => "Molin&#233;s Honrubia"
            ]
            3 => array:2 [
              "nombre" => "Mar&#237;a Jos&#233;"
              "apellidos" => "Ortega Acosta"
            ]
            4 => array:2 [
              "nombre" => "Mirian"
              "apellidos" => "Garc&#237;a Abos"
            ]
            5 => array:2 [
              "nombre" => "Antonio"
              "apellidos" => "Juan Ribelles"
            ]
            6 => array:2 [
              "nombre" => "Jos&#233; Manuel"
              "apellidos" => "Vagace Valero"
            ]
            7 => array:1 [
              "colaborador" => "en nombre del Grupo de trabajo de adolescentes con c&#225;ncer de la Sociedad Espa&#241;ola de Hematolog&#237;a y Oncolog&#237;a Pedi&#225;trica &#40;SEHOP&#41;"
            ]
          ]
        ]
      ]
      "resumen" => array:1 [
        0 => array:3 [
          "titulo" => "Graphical abstract"
          "clase" => "graphical"
          "resumen" => "<span id="abst0005" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><p id="spar0005" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall"><elsevierMultimedia ident="fig0020"></elsevierMultimedia></p></span>"
        ]
      ]
    ]
    "idiomaDefecto" => "es"
    "Traduccion" => array:1 [
      "en" => array:9 [
        "pii" => "S2341287923000042"
        "doi" => "10.1016/j.anpede.2023.01.003"
        "estado" => "S300"
        "subdocumento" => ""
        "abierto" => array:3 [
          "ES" => true
          "ES2" => true
          "LATM" => true
        ]
        "gratuito" => true
        "lecturas" => array:1 [
          "total" => 0
        ]
        "idiomaDefecto" => "en"
        "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S2341287923000042?idApp=UINPBA00005H"
      ]
    ]
    "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S1695403322002144?idApp=UINPBA00005H"
    "url" => "/16954033/0000009800000002/v1_202302031022/S1695403322002144/v1_202302031022/es/main.assets"
  ]
  "es" => array:20 [
    "idiomaDefecto" => true
    "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">Art&#237;culo especial</span>"
    "titulo" => "Programas de optimizaci&#243;n del uso de antibi&#243;ticos &#40;PROA&#41; en pediatr&#237;a de atenci&#243;n primaria"
    "tieneTextoCompleto" => true
    "paginas" => array:1 [
      0 => array:2 [
        "paginaInicial" => "136&#46;e1"
        "paginaFinal" => "136&#46;e11"
      ]
    ]
    "autores" => array:1 [
      0 => array:4 [
        "autoresLista" => "Mar&#237;a Rosa Alba&#241;il Ballesteros, Cristina Rodr&#237;guez Arranz, Rafael Jim&#233;nez Al&#233;s, Josefa Ares &#193;lvarez, Eulalia Mu&#241;oz Hiraldo, Pilar Lupiani Castellanos, Mar&#237;a Jos&#233; Mart&#237;nez Chamorro, C&#233;sar Garc&#237;a Vera, Mar&#237;a Carmen Su&#225;rez Arrabal"
        "autores" => array:10 [
          0 => array:4 [
            "nombre" => "Mar&#237;a Rosa"
            "apellidos" => "Alba&#241;il Ballesteros"
            "email" => array:1 [
              0 => "mralba100@hotmail.com"
            ]
            "referencia" => array:2 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">a</span>"
                "identificador" => "aff0005"
              ]
              1 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">&#42;</span>"
                "identificador" => "cor0005"
              ]
            ]
          ]
          1 => array:3 [
            "nombre" => "Cristina"
            "apellidos" => "Rodr&#237;guez Arranz"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">b</span>"
                "identificador" => "aff0010"
              ]
            ]
          ]
          2 => array:3 [
            "nombre" => "Rafael"
            "apellidos" => "Jim&#233;nez Al&#233;s"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">c</span>"
                "identificador" => "aff0015"
              ]
            ]
          ]
          3 => array:3 [
            "nombre" => "Josefa"
            "apellidos" => "Ares &#193;lvarez"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">d</span>"
                "identificador" => "aff0020"
              ]
            ]
          ]
          4 => array:3 [
            "nombre" => "Eulalia"
            "apellidos" => "Mu&#241;oz Hiraldo"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">e</span>"
                "identificador" => "aff0025"
              ]
            ]
          ]
          5 => array:3 [
            "nombre" => "Pilar"
            "apellidos" => "Lupiani Castellanos"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">f</span>"
                "identificador" => "aff0030"
              ]
            ]
          ]
          6 => array:3 [
            "nombre" => "Mar&#237;a Jos&#233;"
            "apellidos" => "Mart&#237;nez Chamorro"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">g</span>"
                "identificador" => "aff0035"
              ]
            ]
          ]
          7 => array:3 [
            "nombre" => "C&#233;sar"
            "apellidos" => "Garc&#237;a Vera"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">h</span>"
                "identificador" => "aff0040"
              ]
            ]
          ]
          8 => array:3 [
            "nombre" => "Mar&#237;a Carmen"
            "apellidos" => "Su&#225;rez Arrabal"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">i</span>"
                "identificador" => "aff0045"
              ]
            ]
          ]
          9 => array:1 [
            "colaborador" => "en representaci&#243;n del Grupo de Patolog&#237;a Infecciosa de la Asociaci&#243;n Espa&#241;ola de Pediatr&#237;a de Atenci&#243;n primaria &#40;AEPap&#41;"
          ]
        ]
        "afiliaciones" => array:9 [
          0 => array:3 [
            "entidad" => "Centro de Salud Cuzco&#44; Fuenlabrada&#44; Madrid&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "a"
            "identificador" => "aff0005"
          ]
          1 => array:3 [
            "entidad" => "Centro de Salud La Guindalera&#44; Logro&#241;o&#44; La Rioja&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "b"
            "identificador" => "aff0010"
          ]
          2 => array:3 [
            "entidad" => "Consultorio de La Roda de Andaluc&#237;a&#44; Sevilla&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "c"
            "identificador" => "aff0015"
          ]
          3 => array:3 [
            "entidad" => "Centro de Salud Virgen Peregrina&#46; Pontevedra&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "d"
            "identificador" => "aff0020"
          ]
          4 => array:3 [
            "entidad" => "Centro de Salud Doctor Castroviejo&#44; Madrid&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "e"
            "identificador" => "aff0025"
          ]
          5 => array:3 [
            "entidad" => "Unidad de Gesti&#243;n Cl&#237;nica Joaqu&#237;n Pece&#44; San Fernando&#44; C&#225;diz&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "f"
            "identificador" => "aff0030"
          ]
          6 => array:3 [
            "entidad" => "Centro de Salud de Polanco&#44; Polanco&#44; Cantabria&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "g"
            "identificador" => "aff0035"
          ]
          7 => array:3 [
            "entidad" => "Centro de Salud Jos&#233; Ram&#243;n Mu&#241;oz Fern&#225;ndez&#46; Zaragoza&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "h"
            "identificador" => "aff0040"
          ]
          8 => array:3 [
            "entidad" => "Centro de Salud Sardinero&#44; Santander&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "i"
            "identificador" => "aff0045"
          ]
        ]
        "correspondencia" => array:1 [
          0 => array:3 [
            "identificador" => "cor0005"
            "etiqueta" => "&#8270;"
            "correspondencia" => "Autor para correspondencia&#46;"
          ]
        ]
      ]
    ]
    "titulosAlternativos" => array:1 [
      "en" => array:1 [
        "titulo" => "Antimicrobial Stewardship Programs &#40;ASPS&#41; in pediatric primary care"
      ]
    ]
    "resumenGrafico" => array:2 [
      "original" => 0
      "multimedia" => array:7 [
        "identificador" => "fig0005"
        "etiqueta" => "Figura 1"
        "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "figura" => array:1 [
          0 => array:4 [
            "imagen" => "gr1.jpeg"
            "Alto" => 1852
            "Ancho" => 2508
            "Tamanyo" => 251891
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "<p id="spar0015" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Relaci&#243;n e interacci&#243;n entre los PROA y los niveles implicados&#46;</p>"
        ]
      ]
    ]
    "textoCompleto" => "<span class="elsevierStyleSections"><span id="sec0005" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0025">Introducci&#243;n&#58; estado actual</span><p id="par0005" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El aumento de resistencias microbianas a los antibi&#243;ticos relacionado con su consumo excesivo supone una amenaza para la salud p&#250;blica<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0200"><span class="elsevierStyleSup">1&#44;2</span></a>&#44; por lo que resulta imprescindible el establecimiento de programas de optimizaci&#243;n del uso de antibi&#243;ticos &#40;PROA&#41;<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0210"><span class="elsevierStyleSup">3&#44;4</span></a>&#46; Se ha demostrado que la reducci&#243;n del consumo produce una mejora en las cifras de sensibilidad<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0220"><span class="elsevierStyleSup">5</span></a><span class="elsevierStyleInf">&#46;</span> En los &#250;ltimos a&#241;os se registra en Espa&#241;a una tendencia descendente en el consumo de antibi&#243;ticos<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0225"><span class="elsevierStyleSup">6</span></a>&#44; pero a&#250;n mantenemos cifras altas respecto a otros pa&#237;ses europeos<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0230"><span class="elsevierStyleSup">7</span></a>&#46; El 92&#37;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0235"><span class="elsevierStyleSup">8</span></a> de este consumo corresponde a atenci&#243;n primaria &#40;AP&#41;&#44; aunque una parte podr&#237;a ser inducido &#40;el profesional emite una receta que ha sido prescrita en otro nivel asistencial&#41;&#46;</p><p id="par0010" class="elsevierStylePara elsevierViewall">No disponemos de cifras oficiales nacionales sobre consumo de antibi&#243;ticos en pediatr&#237;a&#44; pero hay datos<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0240"><span class="elsevierStyleSup">9</span></a> que muestran que tambi&#233;n es elevado&#44; sobre todo en menores de 3 a&#241;os<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0245"><span class="elsevierStyleSup">10</span></a>&#46; En pediatr&#237;a ha disminuido la prescripci&#243;n antibi&#243;tica<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0250"><span class="elsevierStyleSup">11</span></a>&#44; en parte por la implantaci&#243;n de t&#233;cnicas de diagn&#243;stico r&#225;pido microbiol&#243;gico<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0255"><span class="elsevierStyleSup">12&#8211;15</span></a> o la adopci&#243;n de estrategias de prescripci&#243;n diferida &#40;condicionada a la evoluci&#243;n del proceso&#41; en casos seleccionados<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0275"><span class="elsevierStyleSup">16</span></a>&#46; Tambi&#233;n ha mejorado el patr&#243;n de prescripci&#243;n&#44; disminuyendo la utilizaci&#243;n de antibi&#243;ticos de amplio espectro<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0250"><span class="elsevierStyleSup">11</span></a>&#44; pero a&#250;n existe margen de mejora<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0280"><span class="elsevierStyleSup">17&#44;18</span></a>&#46;</p></span><span id="sec0010" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0030">Programas de optimizaci&#243;n del uso de antibi&#243;ticos</span><span id="sec0015" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0035">Definici&#243;n y objetivos generales de los programas de optimizaci&#243;n del uso de antibi&#243;ticos</span><p id="par0015" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Los PROA tienen como objetivo mejorar el resultado de los pacientes que necesitan antibi&#243;ticos&#44; minimizar sus efectos adversos&#44; controlar la aparici&#243;n de resistencias y garantizar el uso de tratamientos coste-eficaces&#46; Implican a instituciones&#44; profesionales y poblaci&#243;n &#40;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#fig0005">fig&#46; 1</a>&#41; con interacciones entre ellos&#44; debiendo adaptarse a las caracter&#237;sticas de cada &#225;mbito asistencial<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0290"><span class="elsevierStyleSup">19</span></a>&#46;</p><elsevierMultimedia ident="fig0005"></elsevierMultimedia></span><span id="sec0020" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0040">Programas de optimizaci&#243;n del uso de antibi&#243;ticos en atenci&#243;n primaria</span><p id="par0020" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Debe tener en cuenta&#58;</p><span id="sec0025" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0045">Caracter&#237;sticas asistenciales<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0290"><span class="elsevierStyleSup">19&#8211;21</span></a></span><p id="par0025" class="elsevierStylePara elsevierViewall"><ul class="elsevierStyleList" id="lis0005"><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0005"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0030" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Longitudinalidad asistencial&#44; permitiendo un mejor conocimiento del paciente y su entorno&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0010"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0035" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Posibilidad de intervenci&#243;n individual y comunitaria en actividades de promoci&#243;n y prevenci&#243;n&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0015"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0040" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Alta presi&#243;n asistencial e hiperfrecuentaci&#243;n<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0305"><span class="elsevierStyleSup">22</span></a>&#44; limitando el tiempo destinado a cada paciente&#44; educaci&#243;n sanitaria y a actividades no asistenciales&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0020"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0045" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Variabilidad en el acceso a pruebas de diagn&#243;stico r&#225;pido&#44; as&#237; como a la realizaci&#243;n y resultados de otras pruebas microbiol&#243;gicas<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0310"><span class="elsevierStyleSup">23</span></a>&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0025"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0050" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Necesidad impuesta de asumir la prescripci&#243;n realizada por otros profesionales y servicios&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0030"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0055" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Ausencia de sistemas de ayuda en la toma de decisiones &#40;SATD&#41; en la historia cl&#237;nica &#40;HC&#41; informatizada &#40;algoritmos o alertas ante prescripciones inadecuadas&#41;&#46;</p></li></ul></p></span><span id="sec0030" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0050">Situaci&#243;n del profesional</span><p id="par0060" class="elsevierStylePara elsevierViewall"><ul class="elsevierStyleList" id="lis0010"><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0035"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0065" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Existencia de numerosas y distintas unidades de gesti&#243;n &#40;gerencias&#44; &#225;reas&#44; distritos sanitarios&#44; centros de salud&#41; con diferente organizaci&#243;n&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0040"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0070" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Falta de unanimidad entre &#225;reas sanitarias en las gu&#237;as antimicrobianas de referencia&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0045"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0075" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Diferencias asistenciales entre el medio rural y el medio urbano<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0315"><span class="elsevierStyleSup">24</span></a>&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0050"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0080" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Aislamiento y dispersi&#243;n de los pediatras de AP con mayor dificultad de acceso a actividades formativas y al intercambio de informaci&#243;n entre profesionales&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0055"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0085" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Variabilidad en la oferta y el acceso a actividades de formaci&#243;n continuada&#44; no siempre adaptadas a las necesidades de los profesionales&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0060"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0090" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Importantes barreras en la puesta en marcha&#44; desarrollo y participaci&#243;n de proyectos de investigaci&#243;n&#44; por el aislamiento profesional&#44; la alta presi&#243;n asistencial&#44; trabas burocr&#225;ticas y normativa no adaptada a las caracter&#237;sticas de AP&#46;</p></li></ul></p></span></span><span id="sec0035" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0055">Estrategias de implementaci&#243;n de los programas de optimizaci&#243;n del uso de antibi&#243;ticos&#46; Marco normativo<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0290"><span class="elsevierStyleSup">19</span></a> &#40;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tbl0005">tabla 1</a>&#41;</span><p id="par0095" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En el a&#241;o 2014 el Consejo Interterritorial del Sistema Nacional de Salud establece el Plan Nacional frente a la resistencia a los antibi&#243;ticos &#40;PRAN&#41; cuyo objetivo es reducir el riesgo de selecci&#243;n y diseminaci&#243;n de resistencias a los antibi&#243;ticos y su impacto sobre la salud humana y animal&#44; preservando de manera sostenible la eficacia de los antibi&#243;ticos existentes&#46; La &#250;ltima actualizaci&#243;n se ha realizado en 2022<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0225"><span class="elsevierStyleSup">6</span></a>&#46;</p><elsevierMultimedia ident="tbl0005"></elsevierMultimedia><p id="par0100" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El PRAN establece la necesidad de poner en marcha programas de promoci&#243;n de uso prudente de antibi&#243;ticos&#44; dando lugar a los PROA en el &#225;mbito hospitalario y comunitario&#46; Los PROA deben ser iniciativas institucionales adaptadas a su realidad asistencial&#44; sus necesidades y prioridades establecidas&#46; En la <a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tbl0005">tabla 1</a> se detallan las competencias y niveles de actuaci&#243;n y coordinaci&#243;n entre las distintas instituciones&#46;</p><p id="par0105" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Los PROA en el &#225;mbito comunitario deben&#58;<ul class="elsevierStyleList" id="lis0015"><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0065"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0110" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Ser una iniciativa institucional&#44; creando una comisi&#243;n de optimizaci&#243;n de uso de antibi&#243;ticos&#46; Esta deber&#225; encuadrarse en el sistema organizativo correspondiente y cuyas caracter&#237;sticas depender&#225;n de las peculiaridades del sistema sanitario de cada CC&#46; AA&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0070"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0115" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Establecer una coordinaci&#243;n efectiva interniveles sanitarios&#58; hospital y centros sociosanitarios&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0075"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0120" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Adaptarse a las peculiaridades del entorno&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0080"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0125" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Organizarse en torno a los equipos multidisciplinares&#44; englobando a los profesionales de AP de adultos y pediatr&#237;a y otras especialidades en el &#225;mbito del diagn&#243;stico&#44; tratamiento de enfermedades infecciosas y uso de antibi&#243;ticos&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0085"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0130" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Contar con el apoyo de la direcci&#243;n-gerencia del &#225;rea sanitaria correspondiente&#44; cuya responsabilidad es aportar los recursos necesarios para el desarrollo de las actividades proyectadas&#46;</p></li></ul></p><p id="par0135" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Dentro de este programa en AP se deben establecer unos objetivos e indicadores pedi&#225;tricos concretos&#46;</p><p id="par0140" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En base a los objetivos alcanzados se considera&#58;<ul class="elsevierStyleList" id="lis0020"><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0090"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0145" class="elsevierStylePara elsevierViewall">PROA b&#225;sico&#58; aquellas medidas que deber&#237;an ser incorporadas por todos los profesionales&#44; de los diferentes equipos y &#225;reas de salud&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0095"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0150" class="elsevierStylePara elsevierViewall">PROA avanzado&#58; medidas recomendables en centros con un mayor recorrido en la implantaci&#243;n de los programas&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0100"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0155" class="elsevierStylePara elsevierViewall">PROA excelente&#58; medidas a aplicar en centros de referencia del &#225;rea&#46;</p></li></ul></p><p id="par0160" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Es importante que las estrategias e intervenciones dise&#241;adas impliquen tanto al colectivo como a los profesionales concretos&#44; por lo que deber&#237;an incluirse en el contrato programa e incentivarse a nivel de equipos y de profesionales<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0320"><span class="elsevierStyleSup">25</span></a>&#46;</p></span><span id="sec0040" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0060">Equipos de programas de optimizaci&#243;n del uso de antibi&#243;ticos de atenci&#243;n primaria&#58; miembros y funciones</span><p id="par0165" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El equipo PROA debe constituirse formalmente&#44; definiendo una estructura organizativa&#58; integrantes&#44; estrategias&#44; intervenciones y evaluaci&#243;n&#46; Debe reunirse peri&#243;dicamente y emitir un informe anual&#46;</p><p id="par0170" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Deben formar parte del equipo&#44; adem&#225;s de un m&#233;dico de familia&#44; un m&#233;dico de la urgencia &#40;hospitalaria&#47;extrahospitalaria&#41;&#44; al menos un pediatra de AP&#44; un microbi&#243;logo y un farmac&#233;utico de &#225;rea&#44; adem&#225;s de un representante de la direcci&#243;n asistencial&#47;Gerencia&#46; Siempre que sea posible se incluir&#225;n otros profesionales &#40;enfermer&#237;a&#44; odontopediatras&#41; puntual o permanentemente&#46; Corresponde al microbi&#243;logo aportar peri&#243;dicamente los datos locales de resistencia de los microorganismos m&#225;s frecuentemente aislados en las muestras pedi&#225;tricas del &#225;mbito comunitario&#44; participar en el plan de formaci&#243;n de los profesionales sobre toma&#44; conservaci&#243;n y transporte de muestras&#44; interpretaci&#243;n de resultados microbiol&#243;gicos y antibiogramas&#44; justificaci&#243;n de las peticiones&#44; utilizaci&#243;n e interpretaci&#243;n de las pruebas de diagn&#243;stico en el punto de atenci&#243;n al paciente y a su vez recibir informaci&#243;n sobre problem&#225;tica&#44; dudas y sugerencias de los profesionales de AP&#46; Debe consensuarse un modelo de antibiograma entre AP y el laboratorio de referencia<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0325"><span class="elsevierStyleSup">26</span></a>&#46; El farmac&#233;utico debe aportar los datos de consumo de antibi&#243;ticos&#44; comentar los indicadores&#44; su significado&#44; alcance y evoluci&#243;n&#46;</p><p id="par0175" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Con el objetivo de establecer de forma coordinada los criterios de instauraci&#243;n y selecci&#243;n de antibioterapia en el abordaje de los procesos comunitarios pedi&#225;tricos m&#225;s prevalentes&#44; as&#237; como los criterios de derivaci&#243;n&#44; independientemente del nivel asistencial en que el paciente sea atendido&#44; en los equipos PROA del hospital y de AP deben incluirse pediatras de ambos niveles &#40;preferiblemente de la urgencia hospitalaria&#41;&#46;</p><p id="par0180" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Las actividades PROA deben dotarse de recursos humanos espec&#237;ficos e incluirse en la agenda de los profesionales implicados&#46; Deben contar con el soporte tecnol&#243;gico necesario y asegurar el acceso a cada uno de los profesionales&#46;</p><p id="par0185" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En funci&#243;n de sus posibilidades&#44; en cada centro de salud&#47;unidad de gesti&#243;n cl&#237;nica o equivalente&#44; se nombrar&#225; un referente en antibi&#243;ticos que permitir&#225; la comunicaci&#243;n bidireccional entre la comisi&#243;n&#47;equipo de optimizaci&#243;n de uso de antibi&#243;ticos y el centro en relaci&#243;n con temas organizativos y funcionales&#46;</p></span></span><span id="sec0045" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0065">Programas de optimizaci&#243;n del uso de antibi&#243;ticos en pediatr&#237;a de atenci&#243;n primaria</span><span id="sec0050" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0070">Objetivos generales y su desarrollo</span><p id="par0190" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Seg&#250;n el documento&#160;&#171;Objetivos de mejora prioritarios en pediatr&#237;a de AP&#187;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0330"><span class="elsevierStyleSup">27</span></a> se establecen los siguientes objetivos generales &#40;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tbl0030">tabla 2</a>&#41; y las medidas necesarias para alcanzarlos &#40;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tbl0035">tabla 3</a>&#41;&#58;<ul class="elsevierStyleList" id="lis0025"><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0105"><span class="elsevierStyleLabel">1&#46;</span><p id="par0195" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Disminuir la cantidad global de prescripci&#243;n antibi&#243;tica&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0110"><span class="elsevierStyleLabel">2&#46;</span><p id="par0200" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Disminuir la prescripci&#243;n en procesos no bacterianos&#58; catarros de v&#237;as altas &#40;CVA&#41;&#44; bronquiolitis&#44; bronquitis&#44; amigdalitis virales&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0115"><span class="elsevierStyleLabel">3&#46;</span><p id="par0205" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Mejorar la adecuaci&#243;n en procesos concretos&#44; la utilizaci&#243;n de antibi&#243;ticos de espectro reducido y realizaci&#243;n de pruebas complementarias en los procesos en que est&#233;n disponibles&#46;</p></li></ul></p><elsevierMultimedia ident="tbl0030"></elsevierMultimedia><elsevierMultimedia ident="tbl0035"></elsevierMultimedia><p id="par0210" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Adem&#225;s&#44; deben fijarse objetivos m&#225;s concretos adaptados a la situaci&#243;n de cada &#225;rea&#44; centro y a cada profesional&#44; que deben revisarse peri&#243;dicamente y redefinirse en fases sucesivas&#46; Tambi&#233;n deben fijarse las estrategias e intervenciones que conduzcan a la consecuci&#243;n de estos&#44; haciendo hincapi&#233; en los aspectos de seguridad y calidad asistenciales<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0210"><span class="elsevierStyleSup">3</span></a>&#46;</p></span><span id="sec0055" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0075">Medidas necesarias para llevarlos a cabo</span><p id="par0215" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Las medidas de los PROA deben incluir e implicar a los prescriptores y a todas las categor&#237;as profesionales del centro&#44; incluidos los profesionales en proceso de formaci&#243;n &#40;estudiantes de pregrado&#44; especialistas en formaci&#243;n de medicina de familia&#44; pediatr&#237;a y enfermer&#237;a&#41;&#44; de manera que las actividades y mensajes de todos los profesionales contribuyan a optimizar la prescripci&#243;n de antibi&#243;ticos y a la educaci&#243;n de la poblaci&#243;n en el uso adecuado de los mismos<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0210"><span class="elsevierStyleSup">3&#44;20</span></a>&#46; Por ejemplo&#44; enfermer&#237;a y auxiliares deben conocer la forma correcta de toma&#44; conservaci&#243;n y env&#237;o de muestras y en la gesti&#243;n de la demanda se deben obviar comentarios que aumenten las expectativas de pacientes y familias sobre prescripci&#243;n de antibi&#243;ticos&#46;</p><p id="par0220" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Las medidas e intervenciones concretas pueden depender de la instituci&#243;n&#44; incluso de instituciones externas a AP&#44; o del profesional&#44; pero suelen precisar para su desarrollo la participaci&#243;n de ambas instancias&#46; Deben tener car&#225;cter obligatorio y evaluarse peri&#243;dicamente&#46; Pueden incluir m&#250;ltiples medidas&#44; a distintos niveles<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0210"><span class="elsevierStyleSup">3&#44;20&#44;25&#44;28&#44;29</span></a> y deben mantenerse en el tiempo<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0295"><span class="elsevierStyleSup">20&#44;25</span></a>&#46;<span class="elsevierStyleVsp" style="height:0.5px"></span></p><p id="par0225" class="elsevierStylePara elsevierViewall"><span class="elsevierStyleItalic">Medidas relativas a la organizaci&#243;n</span><ul class="elsevierStyleList" id="lis0030"><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0120"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0230" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Para realizar una prescripci&#243;n antibi&#243;tica emp&#237;rica adecuada debe tenerse en cuenta la etiolog&#237;a y los pat&#243;genos m&#225;s frecuentemente responsables de cada proceso infeccioso y la tasa de resistencias antibi&#243;ticas que presentan&#46; Para ello&#44; el prescriptor debe tener acceso a datos de vigilancia epidemiol&#243;gica del &#225;rea&#44; nacionales e internacionales&#44; actualizados y estratificados por edad y procedencia de las muestras &#40;comunitarias&#44; hospitalarias&#44; urgencias y consultas externas hospitalarias&#41;&#46; Estos datos deben permanecer disponibles&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0125"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0235" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Debe existir una gu&#237;a de referencia con recomendaciones sobre indicaci&#243;n de tratamiento y profilaxis en los distintos procesos infecciosos&#46; Puede adaptarse al &#225;rea en funci&#243;n de datos epidemiol&#243;gicos que lo justifiquen&#46; Debe incluir indicaciones en pacientes con situaciones especiales<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0320"><span class="elsevierStyleSup">25</span></a>&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0130"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0240" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Es prioritario que esta Gu&#237;a se incluya en la historia digital como herramienta electr&#243;nica de apoyo a la prescripci&#243;n<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0320"><span class="elsevierStyleSup">25</span></a> y ayuda en determinados aspectos de seguridad del paciente &#40;insuficiencia renal o hep&#225;tica&#44; alergias&#44; etc&#46;&#41; ofreciendo alternativas individualizadas seg&#250;n la enfermedad de base de cada paciente&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0135"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0245" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En los procesos en que existen pruebas microbiol&#243;gicas que ayuden a realizar un tratamiento antibi&#243;tico dirigido &#40;test r&#225;pidos u otras pruebas complementarias&#41; se precisa asegurar el acceso a las mismas y las indicaciones de realizaci&#243;n&#46; Tanto los test r&#225;pidos como sus resultados deben contar con un registro espec&#237;fico dentro de la HC digital&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0140"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0250" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Hay que asegurar el acceso informatizado a resultados anal&#237;ticos&#44; microbiol&#243;gicos y radiol&#243;gicos de los pacientes en tiempo real&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0145"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0255" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Debe dise&#241;arse un sistema de asesoramiento o resoluci&#243;n de dudas mediante sesiones en las que los profesionales se autoauditen&#160;sobre casos concretos&#44; tratamiento emp&#237;rico y&#47;o dirigido y asesor&#237;as personalizadas<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0320"><span class="elsevierStyleSup">25</span></a>&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0150"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0260" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En las &#225;reas en las que se detecten usos inadecuados&#44; es preciso emprender medidas selectivas&#59; por ejemplo&#58; reedici&#243;n de cursos de formaci&#243;n&#44; captaci&#243;n activa de profesionales con peores perfiles de prescripci&#243;n con asesor&#237;as individualizadas selectivas para ellos&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0155"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0265" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Las instituciones&#44; deben impulsar e implicar a los profesionales de AP en proyectos para conocer las resistencias de pat&#243;genos en los principales procesos infecciosos pedi&#225;tricos&#44; as&#237; como facilitar la realizaci&#243;n de los proyectos presentados por los profesionales&#46; Deben programarse estudios centinela con cierta periodicidad &#40;1-2 a&#241;os&#41; con muestras recibidas desde la comunidad&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0160"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0270" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La formaci&#243;n de los profesionales constituye una l&#237;nea estrat&#233;gica espec&#237;fica&#46; Debe ser obligatoria&#44; es decir&#44; incluida en el horario laboral de los profesionales&#44; incentivada e incluir contenidos sobre los que se constate margen de mejora&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0165"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0275" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Los contenidos deben adaptarse a las actividades de los distintos profesionales&#44; basarse en la pr&#225;ctica y supuestos reales para percibir la aplicabilidad de lo aprendido&#44; ser continuada en el tiempo&#44; permanecer disponible&#44; aprovechar los recursos tecnol&#243;gicos y considerar el desarrollo de aplicaciones para dispositivos electr&#243;nicos&#46; Parecen m&#225;s eficaces las intervenciones presenciales dirigidas a grupos peque&#241;os o cara a cara &#40;personalizadas&#41;<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0210"><span class="elsevierStyleSup">3&#44;20</span></a>&#46; Es importante que se lleve a cabo por profesionales del mismo &#225;mbito&#44; que conozcan la realidad asistencial y las posibilidades de actuaci&#243;n<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0345"><span class="elsevierStyleSup">30&#44;31</span></a>&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0170"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0280" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Adem&#225;s de incluir los aspectos epidemiol&#243;gicos y cl&#237;nicos mencionados&#44; debe incluir t&#233;cnicas y habilidades de comunicaci&#243;n<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0295"><span class="elsevierStyleSup">20</span></a><span class="elsevierStyleSup">&#44;</span> as&#237; como la formaci&#243;n de formadores&#46;</p></li></ul></p><p id="par0285" class="elsevierStylePara elsevierViewall"><span class="elsevierStyleItalic">Medidas durante la prescripci&#243;n</span> &#40;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tbl0020">tabla 4</a>&#41;<ul class="elsevierStyleList" id="lis0035"><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0175"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0290" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La indicaci&#243;n de tratamiento antibi&#243;tico debe fijarse de forma rigurosa&#44; siempre ligada a un diagn&#243;stico y con una pauta de dosis y duraci&#243;n correcta<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0210"><span class="elsevierStyleSup">3&#44;20</span></a>&#46; Debe registrarse por parte del prescriptor en la HC&#46; Ser&#237;a de m&#225;xima utilidad incorporar en la HC electr&#243;nica sistemas de alerta ante una prescripci&#243;n inadecuada que recuerden o remitan a la recomendaci&#243;n adecuada &#40;sea la no prescripci&#243;n o un f&#225;rmaco diferente&#41;<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0210"><span class="elsevierStyleSup">3&#44;25</span></a>&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0180"><span class="elsevierStyleLabel"><span class="elsevierStyleBold">&#8226;</span></span><p id="par0295" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Se debe informar al paciente sobre las decisiones en antibioterapia y el cumplimiento correcto de las mismas<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0210"><span class="elsevierStyleSup">3</span></a>&#46; Es necesario contar con material de apoyo integrado en el sistema inform&#225;tico&#46;</p></li></ul></p><elsevierMultimedia ident="tbl0020"></elsevierMultimedia><p id="par0300" class="elsevierStylePara elsevierViewall"><span class="elsevierStyleItalic">Medidas de prevenci&#243;n y educaci&#243;n sanitaria</span></p><p id="par0305" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Muy necesarias para mejorar los conocimientos sobre antibi&#243;ticos de la poblaci&#243;n<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0355"><span class="elsevierStyleSup">32</span></a>&#58;<ul class="elsevierStyleList" id="lis0040"><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0185"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0310" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Promover las medidas preventivas que contribuyen a disminuir las infecciones e indirectamente el uso de antibi&#243;ticos&#58; prevenci&#243;n del tabaquismo pasivo y activo&#44; higiene de manos<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0360"><span class="elsevierStyleSup">33</span></a>&#44; antisepsia&#44; medidas de aislamiento y distancia social en personas enfermas y vacunaci&#243;n<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0365"><span class="elsevierStyleSup">34</span></a>&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0190"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0315" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Realizar actividades continuadas de educaci&#243;n para la salud &#40;EpS&#41;<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0210"><span class="elsevierStyleSup">3&#44;20</span></a> sobre uso racional de los antibi&#243;ticos en centros sanitarios&#44; educativos&#44; sociales&#44; deportivos&#44; de ocio&#44; etc&#46; Deben colaborar enfermer&#237;a&#44; t&#233;cnicos de EpS&#44; profesorado de centros educativos<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0370"><span class="elsevierStyleSup">35</span></a>&#44; pediatras y el personal de las oficinas de farmacia<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0375"><span class="elsevierStyleSup">36</span></a>&#44; as&#237; como utilizar web&#44; redes sociales&#44; medios de comunicaci&#243;n locales y material de apoyo &#40;videos&#44; infograf&#237;as&#44; etc&#46;&#41;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0295"><span class="elsevierStyleSup">20</span></a>&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0195"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0320" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Participaci&#243;n en jornadas dedicadas espec&#237;ficamente al problema de las resistencias a los antibi&#243;ticos&#44; o bien enmarcadas en otras actividades de promoci&#243;n de la salud &#40;semana de la salud&#41; en colaboraci&#243;n con asociaciones y corporaciones locales&#46;</p></li></ul></p></span><span id="sec0060" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0080">Evaluaci&#243;n</span><span id="sec0065" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0085">Monitorizaci&#243;n y evaluaci&#243;n de los objetivos&#58; indicadores de consumo de antibi&#243;ticos en pediatr&#237;a de atenci&#243;n primaria &#40;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tbl0025">tabla 5</a>&#41;</span><p id="par0325" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Son &#250;tiles para medir las tasas de consumo de antibi&#243;ticos&#44; analizar la selecci&#243;n adecuada por grupos o antibi&#243;ticos que no son de primera elecci&#243;n en la mayor&#237;a de los procesos &#40;amoxicilina-clavul&#225;nico&#44; macr&#243;lidos&#44; cefalosporinas de 3&#46;&#170; generaci&#243;n&#41; o la exposici&#243;n individual a antibi&#243;ticos&#46; Son aplicables a todos los servicios de salud de las CC&#46; AA&#46; Pueden valorar tambi&#233;n la adecuaci&#243;n de la prescripci&#243;n &#40;indicadores cualitativos&#41; aunque ello depende de un buen registro en la HC&#46; Deben presentar datos desagregados por edad<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0380"><span class="elsevierStyleSup">37</span></a>&#46; Pueden explotarse a nivel local&#44; regional y nacional y la informaci&#243;n que aportan se debe revertir al profesional de forma peri&#243;dica y frecuente<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0210"><span class="elsevierStyleSup">3&#44;25</span></a> para conocer tendencias&#46;</p><elsevierMultimedia ident="tbl0025"></elsevierMultimedia><p id="par0330" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Pueden sobreestimar el consumo real en casos de prescripci&#243;n diferida&#46;</p><p id="par0335" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Es importante atribuir a cada profesional su prescripci&#243;n real&#44; es decir&#44; eliminar la prescripci&#243;n inducida&#46;</p></span><span id="sec0070" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0090">Monitorizaci&#243;n y evaluaci&#243;n de las intervenciones y medidas</span><p id="par0340" class="elsevierStylePara elsevierViewall"><ul class="elsevierStyleList" id="lis0045"><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0200"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0345" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Los PROA deben incluir sistemas de registro y recuperaci&#243;n de datos para valorar la implantaci&#243;n&#44; evoluci&#243;n&#44; resultados y posibles efectos no deseados&#44; de las intervenciones y medidas realizadas<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0385"><span class="elsevierStyleSup">38</span></a>&#46; Deben estar disponibles para el profesional&#44; direcci&#243;n del centro&#44; distrito&#44; &#225;rea o servicio de salud<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0210"><span class="elsevierStyleSup">3&#44;37</span></a>&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0205"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0350" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El prescriptor debe registrar y documentar en la HC la indicaci&#243;n de antibioterapia&#44; dosis&#44; pauta y duraci&#243;n del tratamiento&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0210"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0355" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Las instituciones deben impulsar e implicar a los profesionales de AP en la realizaci&#243;n de proyectos para conocer los resultados de las intervenciones realizadas y encaminadas a realizar una mejor prescripci&#243;n&#44; as&#237; como facilitar la realizaci&#243;n de los proyectos presentados por ellos&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0215"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0360" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Al igual que otras gu&#237;as y documentos dirigidos al &#225;mbito pedi&#225;trico se propone considerar la validez del indicador &#171;DOT&#187; &#40;days of therapy&#44; n&#46;&#176; d&#237;as de tratamiento&#47;1&#46;000 tarjetas&#41;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0390"><span class="elsevierStyleSup">39</span></a>&#46;</p></li></ul></p></span></span></span><span id="sec0075" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0095">Limitaciones</span><p id="par0365" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Algunas de las caracter&#237;sticas de la AP &#40;dispersi&#243;n&#44; aislamiento&#44; falta de tiempo&#44; elevada presi&#243;n asistencial&#44; etc&#46;&#41; son comprobadas limitaciones para el &#233;xito de los PROA&#44; as&#237; como la dependencia de servicios externos a AP&#46;</p><p id="par0370" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Por otro lado&#44; la mayor&#237;a de los procesos infecciosos atendidos en AP no precisan ni disponen de pruebas diagn&#243;sticas microbiol&#243;gicas&#44; lo que supone una limitaci&#243;n para disponer de informaci&#243;n actualizada sobre su etiolog&#237;a&#46; Esto supone un elevado grado de incertidumbre en su manejo&#46;</p><p id="par0375" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Las unidades de medida &#171;tradicionales&#187; &#40;DDD&#44; n&#46;&#176; de envases&#44; etc&#46;&#41; presentan limitaciones para la medida de la prescripci&#243;n en edad pedi&#225;trica debido a la variaci&#243;n de las dosis en funci&#243;n de edad y&#47;o peso&#44; el alto n&#250;mero de presentaciones en jarabes y la dificultad para prescribir distintos tama&#241;os de envases en la misma receta&#46;</p></span><span id="sec0080" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0100">Conclusiones</span><p id="par0380" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Es necesaria la implementaci&#243;n de los PROA de pediatr&#237;a en AP adapt&#225;ndose a sus caracter&#237;sticas y de forma coordinada con otros niveles asistenciales&#44; ya que han demostrado tener un importante papel en la disminuci&#243;n de las resistencias bacterianas&#46;</p><p id="par0385" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Es preciso avanzar en la dotaci&#243;n de medios diagn&#243;sticos y desarrollar herramientas inform&#225;ticas de ayuda a la prescripci&#243;n integradas en los programas de AP&#46; Los profesionales deben recibir informaci&#243;n sobre indicadores y resultados de las intervenciones realizadas&#46;</p><p id="par0390" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Los profesionales deben disponer de tiempo para realizar intervenciones tanto a nivel individual como comunitario&#44; implicando a pacientes y poblaci&#243;n en una utilizaci&#243;n racional de los antibi&#243;ticos&#46;</p><p id="par0395" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Las sociedades cient&#237;ficas desempe&#241;an una gran labor para mejorar nuestro trabajo&#59; sin embargo&#44; la formaci&#243;n continuada de los profesionales y de los miembros de los equipos PROA&#44; debe ser responsabilidad de las administraciones&#44; ajena a la industria&#44; de car&#225;cter obligatorio&#44; incluida dentro de la jornada laboral y ligada a objetivos de productividad&#47;valoraci&#243;n curricular&#46;</p></span><span id="sec0085" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0105">Financiaci&#243;n</span><p id="par0400" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Para la realizaci&#243;n de este documento no se&#160;han recibido ayudas espec&#237;ficas provenientes de agencias del&#160;sector&#160;p&#250;blico&#44; sector comercial o entidades sin &#225;nimo de lucro&#46;</p></span><span id="sec0090" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0110">Conflicto de intereses</span><p id="par0405" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Ninguno de los autores presenta conflicto de intereses en relaci&#243;n con la elaboraci&#243;n de este documento&#46;</p></span></span>"
    "textoCompletoSecciones" => array:1 [
      "secciones" => array:13 [
        0 => array:3 [
          "identificador" => "xres1842022"
          "titulo" => "Resumen"
          "secciones" => array:1 [
            0 => array:1 [
              "identificador" => "abst0005"
            ]
          ]
        ]
        1 => array:2 [
          "identificador" => "xpalclavsec1605144"
          "titulo" => "Palabras clave"
        ]
        2 => array:3 [
          "identificador" => "xres1842021"
          "titulo" => "Abstract"
          "secciones" => array:1 [
            0 => array:1 [
              "identificador" => "abst0010"
            ]
          ]
        ]
        3 => array:2 [
          "identificador" => "xpalclavsec1605143"
          "titulo" => "Keywords"
        ]
        4 => array:2 [
          "identificador" => "sec0005"
          "titulo" => "Introducci&#243;n&#58; estado actual"
        ]
        5 => array:3 [
          "identificador" => "sec0010"
          "titulo" => "Programas de optimizaci&#243;n del uso de antibi&#243;ticos"
          "secciones" => array:4 [
            0 => array:2 [
              "identificador" => "sec0015"
              "titulo" => "Definici&#243;n y objetivos generales de los programas de optimizaci&#243;n del uso de antibi&#243;ticos"
            ]
            1 => array:3 [
              "identificador" => "sec0020"
              "titulo" => "Programas de optimizaci&#243;n del uso de antibi&#243;ticos en atenci&#243;n primaria"
              "secciones" => array:2 [
                0 => array:2 [
                  "identificador" => "sec0025"
                  "titulo" => "Caracter&#237;sticas asistenciales"
                ]
                1 => array:2 [
                  "identificador" => "sec0030"
                  "titulo" => "Situaci&#243;n del profesional"
                ]
              ]
            ]
            2 => array:2 [
              "identificador" => "sec0035"
              "titulo" => "Estrategias de implementaci&#243;n de los programas de optimizaci&#243;n del uso de antibi&#243;ticos&#46; Marco normativo &#40;tabla 1&#41;"
            ]
            3 => array:2 [
              "identificador" => "sec0040"
              "titulo" => "Equipos de programas de optimizaci&#243;n del uso de antibi&#243;ticos de atenci&#243;n primaria&#58; miembros y funciones"
            ]
          ]
        ]
        6 => array:3 [
          "identificador" => "sec0045"
          "titulo" => "Programas de optimizaci&#243;n del uso de antibi&#243;ticos en pediatr&#237;a de atenci&#243;n primaria"
          "secciones" => array:3 [
            0 => array:2 [
              "identificador" => "sec0050"
              "titulo" => "Objetivos generales y su desarrollo"
            ]
            1 => array:2 [
              "identificador" => "sec0055"
              "titulo" => "Medidas necesarias para llevarlos a cabo"
            ]
            2 => array:3 [
              "identificador" => "sec0060"
              "titulo" => "Evaluaci&#243;n"
              "secciones" => array:2 [
                0 => array:2 [
                  "identificador" => "sec0065"
                  "titulo" => "Monitorizaci&#243;n y evaluaci&#243;n de los objetivos&#58; indicadores de consumo de antibi&#243;ticos en pediatr&#237;a de atenci&#243;n primaria &#40;tabla 5&#41;"
                ]
                1 => array:2 [
                  "identificador" => "sec0070"
                  "titulo" => "Monitorizaci&#243;n y evaluaci&#243;n de las intervenciones y medidas"
                ]
              ]
            ]
          ]
        ]
        7 => array:2 [
          "identificador" => "sec0075"
          "titulo" => "Limitaciones"
        ]
        8 => array:2 [
          "identificador" => "sec0080"
          "titulo" => "Conclusiones"
        ]
        9 => array:2 [
          "identificador" => "sec0085"
          "titulo" => "Financiaci&#243;n"
        ]
        10 => array:2 [
          "identificador" => "sec0090"
          "titulo" => "Conflicto de intereses"
        ]
        11 => array:2 [
          "identificador" => "xack650435"
          "titulo" => "Agradecimientos"
        ]
        12 => array:1 [
          "titulo" => "Bibliograf&#237;a"
        ]
      ]
    ]
    "pdfFichero" => "main.pdf"
    "tienePdf" => true
    "fechaRecibido" => "2022-10-25"
    "fechaAceptado" => "2022-12-17"
    "PalabrasClave" => array:2 [
      "es" => array:1 [
        0 => array:4 [
          "clase" => "keyword"
          "titulo" => "Palabras clave"
          "identificador" => "xpalclavsec1605144"
          "palabras" => array:6 [
            0 => "Programas de optimizaci&#243;n del uso de antibi&#243;ticos"
            1 => "Pediatr&#237;a"
            2 => "Antibi&#243;ticos"
            3 => "Atenci&#243;n primaria"
            4 => "Resistencias bacterianas"
            5 => "Mejora de calidad"
          ]
        ]
      ]
      "en" => array:1 [
        0 => array:4 [
          "clase" => "keyword"
          "titulo" => "Keywords"
          "identificador" => "xpalclavsec1605143"
          "palabras" => array:6 [
            0 => "Antimicrobial Stewardship Programs"
            1 => "Pediatrics"
            2 => "Antibiotics"
            3 => "Primary care"
            4 => "Antibiotic resistance"
            5 => "Quality improvement"
          ]
        ]
      ]
    ]
    "tieneResumen" => true
    "resumen" => array:2 [
      "es" => array:2 [
        "titulo" => "Resumen"
        "resumen" => "<span id="abst0005" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><p id="spar0005" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">La resistencia&#160;a antibi&#243;ticos supone una amenaza para la salud p&#250;blica&#160;a nivel mundial&#46;&#160;Su estrecha relaci&#243;n con el consumo de antibi&#243;ticos hace necesaria la adopci&#243;n de medidas para optimizar su uso&#46;&#160;Los programas de optimizaci&#243;n del uso de antibi&#243;ticos &#40;PROA&#41;&#160;se dise&#241;an&#160;para mejorar los resultados cl&#237;nicos de los pacientes con infecciones&#44; minimizar los efectos adversos asociados a&#160;su uso&#160;y garantizar la administraci&#243;n de tratamientos&#160;costo-eficientes&#46; En la pr&#225;ctica cl&#237;nica pedi&#225;trica el uso inadecuado de antibi&#243;ticos es una realidad&#46; Es por ello que los PROA deben incluir objetivos y estrategias espec&#237;ficos dirigidos a familias y pediatras&#46; La implementaci&#243;n de&#160;estos programas requiere la implicaci&#243;n de instituciones&#44; profesionales y poblaci&#243;n&#44; adapt&#225;ndolos a las caracter&#237;sticas de cada &#225;mbito asistencial&#46; La&#160;atenci&#243;n primaria &#40;AP&#41; pedi&#225;trica presenta unas&#160;peculiaridades&#160;organizativas y asistenciales &#40;hiperdemanda e inmediatez&#44; escasos recursos profesionales especializados&#44; dificultades en el acceso a la formaci&#243;n continuada y a la retroalimentaci&#243;n informativa&#41; que exigen el dise&#241;o de medidas y estrategias propias para conseguir los objetivos fijados&#44; que incluyan medidas estructurales&#44; organizativas&#44; de flujo de informaci&#243;n y de formaci&#243;n continuada&#46; Es necesario que estos programas alcancen a todos los profesionales&#44; abordando la formaci&#243;n continuada&#44; las herramientas de apoyo a la prescripci&#243;n y el acceso a pruebas diagn&#243;sticas&#44; con la adecuada coordinaci&#243;n interniveles&#46; Se debe evaluar peri&#243;dicamente el impacto de las distintas acciones en los objetivos planteados&#46; La informaci&#243;n generada debe revertir a los profesionales para que puedan adaptar su pr&#225;ctica cl&#237;nica a la consecuci&#243;n &#243;ptima de los objetivos&#46;</p></span>"
      ]
      "en" => array:2 [
        "titulo" => "Abstract"
        "resumen" => "<span id="abst0010" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><p id="spar0010" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Antibiotic resistance is a major threat to global health&#46; Optimizing the use of antibiotics is a key measure to prevent and control this problem&#46; Antimicrobial Stewardship Programs &#40;ASPs&#41; are designed to improve clinical outcomes&#44; minimize adverse effects and protect patients&#44; and to ensure the administration of cost-effective treatments&#46; Inappropriate use of antibiotics also occurs in pediatric clinical practice&#46; For this reason&#44; ASPs should include specific objectives and strategies aimed at pediatricians and families&#46; Implementing these programs requires the involvement of institutions and policy makers&#44; healthcare providers as well as individuals&#44; adapting them to the characteristics of each healthcare setting&#46; Pediatric primary care &#40;PPC&#41; faces specific issues such as high demand and immediacy&#44; scarce specialized professional resources&#44; difficulties to access regular training and to obtain feedback&#46; This requires the design of specific policies and strategies to achieve the objectives&#44; including structural and organizational measures&#44; improvement of the information flow and accessibility to frequent trainings&#46; These programs should reach all health professionals&#44; promoting regular trainings&#44; prescription support tools and supplying diagnostic tests&#44; with adequate coordination between health care levels&#46; Periodic evaluations and surveillance tools are useful to assess the impact of the actions taken and to provide feedback to health providers in order to adapt and improve their clinical practice to meet ASPs objectives&#46;</p></span>"
      ]
    ]
    "multimedia" => array:6 [
      0 => array:7 [
        "identificador" => "fig0005"
        "etiqueta" => "Figura 1"
        "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "figura" => array:1 [
          0 => array:4 [
            "imagen" => "gr1.jpeg"
            "Alto" => 1852
            "Ancho" => 2508
            "Tamanyo" => 251891
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "<p id="spar0015" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Relaci&#243;n e interacci&#243;n entre los PROA y los niveles implicados&#46;</p>"
        ]
      ]
      1 => array:8 [
        "identificador" => "tbl0005"
        "etiqueta" => "Tabla 1"
        "tipo" => "MULTIMEDIATABLA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "detalles" => array:1 [
          0 => array:3 [
            "identificador" => "at1"
            "detalle" => "Tabla "
            "rol" => "short"
          ]
        ]
        "tabla" => array:2 [
          "leyenda" => "<p id="spar0025" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">AEMPS&#58; Agencia Espa&#241;ola de Medicamentos y Productos Sanitarios&#59; CC&#46; AA&#58; comunidades aut&#243;nomas&#59; PROA&#58; Programas de optimizaci&#243;n del uso de antimicrobianos&#46;</p><p id="spar0030" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Fuente&#58; Tomado de plan nacional resistencia antibi&#243;ticos&#44; programas de optimizaci&#243;n de uso de antibi&#243;ticos y Agencia Espa&#241;ola de Medicamentos y Productos Sanitarios<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0290"><span class="elsevierStyleSup">19</span></a>&#46;</p>"
          "tablatextoimagen" => array:1 [
            0 => array:1 [
              "tabla" => array:1 [
                0 => """
                  <table border="0" frame="\n
                  \t\t\t\t\tvoid\n
                  \t\t\t\t" class=""><thead title="thead"><tr title="table-row"><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">&#193;mbito&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Responsable&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Descripci&#243;n&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th></tr></thead><tbody title="tbody"><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Nacional&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">1&#46; Ministerio de Sanidad&#47;AEMPS&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">Coordinaci&#243;n nacional&#58;</span>&#8226; Creaci&#243;n de un registro nacional de programas&#47;equipos de optimizaci&#243;n de tratamiento antimicrobiano&#46;&#8226; La aplicaci&#243;n y desarrollo de los PROA en el &#225;mbito de la atenci&#243;n primaria se realizar&#225; en cada CC&#46; AA&#46;&#44; de acuerdo con las especificidades de su estructura sanitaria&#46;&#8226; Creaci&#243;n de la estructura administrativa de gesti&#243;n para la monitorizaci&#243;n y adaptaci&#243;n de la estrategia de implementaci&#243;n de las medidas y acciones incluidas en esta iniciativa&#46;&#8226; Evaluaci&#243;n de la implementaci&#243;n de los requisitos establecidos en los PROA&#8226; Creaci&#243;n de herramientas inform&#225;ticas de soporte a los PROA para la gesti&#243;n de la optimizaci&#243;n del tratamiento antimicrobiano para aquellos centros sanitarios que lo soliciten&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Auton&#243;mico y local &#40;centros e instituciones sanitarias&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">2&#46; Comunidades aut&#243;nomas &#40;gerencias de los sistemas auton&#243;micos de salud&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">Las CC&#46; AA&#46; designar&#225;n a los responsables auton&#243;micos para la coordinaci&#243;n e implementaci&#243;n de PROA en el &#225;mbito hospitalario y en atenci&#243;n primaria con los siguientes m&#237;nimos para los centros</span>&#58;&#8226; Adhesi&#243;n al plan nacional contra la resistencia antimicrobiana&#46;&#8226; Existencia de un programa&#47;equipo de optimizaci&#243;n de tratamiento antimicrobiano en el centro &#40;hospital&#44; equipos de atenci&#243;n primaria&#41; y con objetivos anuales verificables&#44; que goce de reconocimiento institucional&#46;&#8226; Designaci&#243;n de un miembro del equipo directivo vinculado a los programas&#47;equipos&#46;&#8226; Elaboraci&#243;n y difusi&#243;n de al menos un informe anual de consumo de antimicrobianos&#44; de acuerdo a los criterios preestablecidos&#46;&#8226; Elaboraci&#243;n y difusi&#243;n de al menos un informe anual de resistencia antimicrobiana&#46;&#8226; Disponibilidad y difusi&#243;n en el centro&#44; de gu&#237;as de tratamiento antimicrobiano actualizadas&#58; propias&#47;adaptadas&#47;asimiladas&#46;&#8226; Ejecuci&#243;n de medidas&#47;intervenciones de optimizaci&#243;n de tratamiento antimicrobiano incluidas en el documento 15&#46; Cada PROA deber&#225; definir al menos uno de ellos entre sus objetivos anuales&#46;<span class="elsevierStyleItalic">Coordinaci&#243;n auton&#243;mica&#58;</span>&#8226; Creaci&#243;n de un registro auton&#243;mico de programas&#47;equipos de optimizaci&#243;n de tratamiento antimicrobiano&#46;&#8226; Creaci&#243;n de la estructura administrativa&#47;de gesti&#243;n necesaria para la monitorizaci&#243;n y adaptaci&#243;n de la estrategia de implementaci&#243;n&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Auton&#243;mico y local &#40;centros e instituciones sanitarias&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">3&#46; Nivel local &#40;gerencias de &#225;reas de salud&#47;gerencias hospitalarias&#47;estructuras de calidad de los centros sanitarios&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">Nivel local &#40;instituciones&#41;&#58;</span>&#8226; Reconocimiento del programa&#47;equipo de optimizaci&#243;n de tratamiento antimicrobiano como iniciativa institucional de mejora de la calidad&#46;&#8226; Inclusi&#243;n de objetivos de optimizaci&#243;n de tratamiento antimicrobiano en la relaci&#243;n de objetivos de calidad de los distintos servicios &#40;p&#46; ej&#46;&#44; acreditaci&#243;n de formaci&#243;n de un n&#250;mero m&#237;nimo de profesionales&#44; participaci&#243;n en diversas actividades&#44; etc&#46;&#41;&#46;&#8226; Implementaci&#243;n y adaptaci&#243;n de la herramienta inform&#225;tica de soporte a los PROA para la gesti&#243;n de la optimizaci&#243;n del tratamiento antimicrobiano&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr></tbody></table>
                  """
              ]
            ]
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "<p id="spar0020" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Marco normativo para la creaci&#243;n y funcionamiento de equipos&#47;programas de optimizaci&#243;n de uso de antimicrobianos</p>"
        ]
      ]
      2 => array:8 [
        "identificador" => "tbl0030"
        "etiqueta" => "Tabla 2"
        "tipo" => "MULTIMEDIATABLA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "detalles" => array:1 [
          0 => array:3 [
            "identificador" => "at2"
            "detalle" => "Tabla "
            "rol" => "short"
          ]
        ]
        "tabla" => array:2 [
          "leyenda" => "<p id="spar0095" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">AP&#58; atenci&#243;n primaria&#59; CVA&#58; catarro de v&#237;as altas&#59; FAA&#58; Faringoamigdalitis&#59; ITU&#58; Infecci&#243;n del tracto urinario&#59; OMA&#58; Otitis media aguda&#46;</p>"
          "tablatextoimagen" => array:1 [
            0 => array:1 [
              "tabla" => array:1 [
                0 => """
                  <table border="0" frame="\n
                  \t\t\t\t\tvoid\n
                  \t\t\t\t" class=""><thead title="thead"><tr title="table-row"><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black"><span class="elsevierStyleBold">Objetivos de mejora prioritarios en Pediatr&#237;a de Atenci&#243;n Primaria</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th></tr><tr title="table-row"><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleBold">1&#46; Disminuci&#243;n global de la prescripci&#243;n de antibi&#243;ticos</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th></tr><tr title="table-row"><th class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleBold">2&#46; Disminuir la prescripci&#243;n en procesos no bacterianos&#58;</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th></tr></thead><tbody title="tbody"><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; CVA&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Laringitis&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; FAA no estreptoc&#243;cica&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" style="border-bottom: 2px solid black"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Bronquiolitis&#47;bronquitis&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleBold">3&#46; Mejorar la adecuaci&#243;n de la prescripci&#243;n en procesos concretos</span>&#58;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleBold">3&#46;1&#41; Disminuir tratamiento antibi&#243;tico de amigdalitis v&#237;ricas</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Limitar el tratamiento antibi&#243;tico a los procesos con confirmaci&#243;n microbiol&#243;gica de etiolog&#237;a estreptoc&#243;cica&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleBold">3&#46;2&#41; Disminuir el uso de macr&#243;lidos y amoxicilina-clavul&#225;nico en amigdalitis</span>&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleBold">3&#46;3&#41; Disminuir el tratamiento antibi&#243;tico en la ITU sin realizar un m&#233;todo diagn&#243;stico adecuado garantizando&#58;</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Cultivo positivo recogido de manera adecuada&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Prescripci&#243;n antibi&#243;tica adecuada al perfil de resistencias del &#225;rea&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; No tratar bacteriuria asintom&#225;tica salvo casos seleccionados&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleBold">3&#46;4&#41; Disminuir el tratamiento antibi&#243;tico de la OMA</span><span class="elsevierStyleBold">considerando&#58;</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; la pauta de tratamiento analg&#233;sico exclusivo durante 48 horas&#44; en determinados casos&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; la prescripci&#243;n diferida condicionada a la evoluci&#243;n y&#47;o la reevaluaci&#243;n&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleBold">3&#46;5&#41; Evitar tratamiento antibi&#243;tico en bronquitis&#47; bronquiolitis en ni&#241;os peque&#241;os</span>&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr></tbody></table>
                  """
              ]
            ]
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "<p id="spar0090" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Objetivos de mejora prioritarios en Pediatr&#237;a de Atenci&#243;n Primaria&#46; Modificado de Plan Nacional Resistencia Antibi&#243;ticos&#46; Objetivos de mejora prioritarios en Atenci&#243;n Primaria &#40;Pediatr&#237;a&#41;&#46; Agencia Espa&#241;ola de Medicamentos y Productos Sanitarios &#40;AEMPS&#41;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0330"><span class="elsevierStyleSup">27</span></a></p>"
        ]
      ]
      3 => array:8 [
        "identificador" => "tbl0035"
        "etiqueta" => "Tabla 3"
        "tipo" => "MULTIMEDIATABLA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "detalles" => array:1 [
          0 => array:3 [
            "identificador" => "at3"
            "detalle" => "Tabla "
            "rol" => "short"
          ]
        ]
        "tabla" => array:2 [
          "leyenda" => "<p id="spar0100" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">AP&#58; atenci&#243;n primaria&#59; OMA&#58; Otitis media aguda&#59; SATD&#58; Sistemas de ayuda en la toma de decisiones&#59; HC&#58; historia cl&#237;nica&#44; ITU&#58; Infecci&#243;n del tracto urinario&#46;</p>"
          "tablatextoimagen" => array:1 [
            0 => array:1 [
              "tabla" => array:1 [
                0 => """
                  <table border="0" frame="\n
                  \t\t\t\t\tvoid\n
                  \t\t\t\t" class=""><thead title="thead"><tr title="table-row"><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black"><span class="elsevierStyleBold">Medidas necesarias seg&#250;n objetivos de mejora</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th></tr><tr title="table-row"><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleBold">1&#46; Disminuci&#243;n global de la prescripci&#243;n de antibi&#243;ticos</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th></tr></thead><tbody title="tbody"><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Publicaci&#243;n de datos oficiales de consumo antibi&#243;tico en pediatr&#237;a en AP&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Acceso peri&#243;dico actualizado del profesional a sus datos de consumo y los de referencia&#58; unidad&#44; provincia&#44; comunidad aut&#243;noma y nivel nacional&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Adecuaci&#243;n de las plantillas profesionales&#44; incluyendo a la enfermer&#237;a pedi&#225;trica en relaci&#243;n 1&#58;1&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Dotaci&#243;n de m&#233;todos de diagn&#243;stico r&#225;pido&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Herramientas para aumentar la precisi&#243;n diagn&#243;stica en OMA&#44; como otoscopia neum&#225;tica o timpanometr&#237;a&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Optimizar la disponibilidad y el acceso a estudios microbiol&#243;gicos y resultados&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Posibilitar el acceso del profesional a los datos peri&#243;dicamente actualizados de prevalencia de aislados microbiol&#243;gicos y sus resistencias del &#225;rea y referenciados a provincia&#44; comunidad aut&#243;noma y nivel nacional&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Acceso a SATD basados en las principales Gu&#237;as de Pr&#225;ctica Cl&#237;nica en los programas auton&#243;micos de HC Informatizada&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Formaci&#243;n continuada &#40;general e individualizada seg&#250;n perfiles de prescripci&#243;n&#41;&#44; promovida por la administraci&#243;n y ligada a objetivos de productividad individual o a valoraci&#243;n curricular para oposiciones y traslados&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" style="border-bottom: 2px solid black"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Formaci&#243;n espec&#237;fica en habilidades de comunicaci&#243;n&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" style="border-bottom: 2px solid black"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleBold">2&#46; Disminuir la prescripci&#243;n en procesos no bacterianos</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Implantaci&#243;n en las consultas&#44; difusi&#243;n y registro en las historias de uso de m&#233;todos de diagn&#243;stico r&#225;pido&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Mejorar acceso a estudios microbiol&#243;gicos y resultados&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Tiempo disponible en las consultas para poder reevaluar a los pacientes y realizar educaci&#243;n sanitaria&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Formaci&#243;n continuada&#44; general e individualizada seg&#250;n perfiles de prescripci&#243;n&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" style="border-bottom: 2px solid black"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Acceso a SATD basados en las principales Gu&#237;as de Pr&#225;ctica Cl&#237;nica en los programas auton&#243;micos de HC&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" style="border-bottom: 2px solid black"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleBold">3&#46; Mejorar la adecuaci&#243;n de la prescripci&#243;n en procesos concretos</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Implantaci&#243;n en las consultas&#44; difusi&#243;n y registro en las historias de uso de m&#233;todos de diagn&#243;stico r&#225;pido&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Mejorar acceso a estudios microbiol&#243;gicos y resultados&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Tiempo disponible en las consultas para poder reevaluar a los pacientes y realizar educaci&#243;n sanitaria&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Formaci&#243;n continuada&#44; general e individualizada seg&#250;n perfiles de prescripci&#243;n&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Acceso a SATD basados en las principales Gu&#237;as de Pr&#225;ctica Cl&#237;nica en los programas auton&#243;micos de HC&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Mejorar acceso a los datos de prevalencia de g&#233;rmenes y resistencias microbianas del &#225;rea geogr&#225;fica&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Disponibilidad en AP de la t&#233;cnica de otoscopia neum&#225;tica&#47; timpanometr&#237;a y entrenamiento espec&#237;fico para aumentar la precisi&#243;n diagn&#243;stica de la OMA&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr></tbody></table>
                  """
              ]
            ]
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "<p id="spar0016" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Medidas para conseguir los objetivos de mejora prioritarios en Pediatr&#237;a de Atenci&#243;n Primaria&#46; Modificado de Plan Nacional Resistencia Antibi&#243;ticos&#46; Objetivos de mejora prioritarios en Atenci&#243;n Primaria &#40;Pediatr&#237;a&#41;&#46; Agencia Espa&#241;ola de Medicamentos y Productos Sanitarios &#40;AEMPS&#41;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0330"><span class="elsevierStyleSup">27</span></a></p>"
        ]
      ]
      4 => array:8 [
        "identificador" => "tbl0020"
        "etiqueta" => "Tabla 4"
        "tipo" => "MULTIMEDIATABLA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "detalles" => array:1 [
          0 => array:3 [
            "identificador" => "at4"
            "detalle" => "Tabla "
            "rol" => "short"
          ]
        ]
        "tabla" => array:1 [
          "tablatextoimagen" => array:1 [
            0 => array:1 [
              "tabla" => array:1 [
                0 => """
                  <table border="0" frame="\n
                  \t\t\t\t\tvoid\n
                  \t\t\t\t" class=""><thead title="thead"><tr title="table-row"><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Secuencia de decisiones&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Consideraciones&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th></tr></thead><tbody title="tbody"><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1&#41; <span class="elsevierStyleBold">&#191;Est&#225; indicado utilizar antibi&#243;tico&#63;&#58;</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Precisar en lo posible el diagn&#243;stico de infecci&#243;n bacteriana&#47;v&#237;rica mediante&#58;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; &#191;Se trata de una infecci&#243;n bacteriana cuya evoluci&#243;n va a beneficiarse por el uso de antibi&#243;ticos&#63;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Utilizaci&#243;n de test de diagn&#243;stico r&#225;pido&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; &#191;Se trata de un proceso en el que ser&#237;a aplicable una estrategia de antibi&#243;tico diferido&#63;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Considerar la obtenci&#243;n de una muestra microbiol&#243;gica para confirmar diagn&#243;stico y&#44; en su caso&#44; obtener antibiograma&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2&#41; <span class="elsevierStyleBold">&#191;Qu&#233; antibi&#243;tico&#63;</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleBold">Caracter&#237;sticas del paciente a considerar</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Alergia &#40;comprobada&#41;&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Edad&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Recurrencia de procesos y antibi&#243;ticos previos&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Inmunodepresi&#243;n y otros factores de riesgo&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleBold">2&#46;1&#41; Prescripci&#243;n emp&#237;rica&#58;</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; En funci&#243;n del pat&#243;geno responsable&#44; tipo de infecci&#243;n&#44; grupo etario y condiciones previas del paciente&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Seg&#250;n el patr&#243;n de resistencias y sensibilidad del mismo con los datos disponibles del &#225;rea geogr&#225;fica&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; El antibi&#243;tico eficaz de espectro m&#225;s reducido&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleBold">2&#46;2&#41; Prescripci&#243;n dirigida seg&#250;n antibiograma&#58;</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; El antibi&#243;tico eficaz de espectro m&#225;s reducido&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3&#41; &#191;A qu&#233;&#160;<span class="elsevierStyleBold">dosis</span>&#63; &#191;con qu&#233; pauta&#63;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">La que permita alcanzar concentraciones terap&#233;uticas del antibi&#243;tico en el foco de infecci&#243;n&#44; considerando&#58;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>- Las caracter&#237;sticas farmacocin&#233;ticas y farmacodin&#225;micas del f&#225;rmaco&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>- La localizaci&#243;n de la infecci&#243;n&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>- Las caracter&#237;sticas del paciente&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Para ello&#44; debemos ce&#241;irnos a las gu&#237;as terap&#233;uticas antimicrobianas y documentos de consenso vigentes&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>4&#41; &#191;Durante cu&#225;nto&#160;<span class="elsevierStyleBold">tiempo</span>&#63;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">El m&#237;nimo necesario establecido por las gu&#237;as terap&#233;uticas antimicrobianas vigentes&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5&#41; &#191;El paciente o su familia conocen el objetivo y las normas de&#160;<span class="elsevierStyleBold">cumplimiento</span>&#160;del tratamiento antibi&#243;tico&#63;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Es preciso informar a los pacientes sobre la indicaci&#243;n o no de los antibi&#243;ticos y del correcto cumplimiento del tratamiento porque una administraci&#243;n err&#225;tica supone tambi&#233;n dosis infraterap&#233;uticas y riesgo de inducci&#243;n de resistencias&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>6&#41; &#191;Debo <span class="elsevierStyleBold">modificar</span> el tratamiento en funci&#243;n de los resultados microbiol&#243;gicos o la evoluci&#243;n del paciente&#63;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Reevaluar el tratamiento&#58; adecuar el espectro&#44; suspender o sustituir si se dispone de resultados microbiol&#243;gicos definitivos&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr></tbody></table>
                  """
              ]
            ]
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "<p id="spar0070" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Secuencia de decisiones y consideraci&#243;n en la prescripci&#243;n de antibi&#243;ticos en pediatr&#237;a de atenci&#243;n primaria</p>"
        ]
      ]
      5 => array:8 [
        "identificador" => "tbl0025"
        "etiqueta" => "Tabla 5"
        "tipo" => "MULTIMEDIATABLA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "detalles" => array:1 [
          0 => array:3 [
            "identificador" => "at5"
            "detalle" => "Tabla "
            "rol" => "short"
          ]
        ]
        "tabla" => array:3 [
          "leyenda" => "<p id="spar0080" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">ATB&#58; antibi&#243;ticos&#59; DDD&#58; dosis diaria definida&#59; PED&#58; pediatr&#237;a&#46;</p>"
          "tablatextoimagen" => array:1 [
            0 => array:1 [
              "tabla" => array:1 [
                0 => """
                  <table border="0" frame="\n
                  \t\t\t\t\tvoid\n
                  \t\t\t\t" class=""><thead title="thead"><tr title="table-row"><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Definici&#243;n&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">F&#243;rmula&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Tendencia de mejora&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Est&#225;ndar&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Estratificaci&#243;n&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Periodicidad&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th></tr></thead><tbody title="tbody"><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Tasa de consumo de antibi&#243;ticos de uso sist&#233;mico &#40;J01&#41;&#44; DTD en menores de 15 a&#241;os&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">DDD ATB J01 por &#60;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>15 a&#241;os<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tblfn0005"><span class="elsevierStyleSup">a</span></a> 1&#46;000&#47;n&#46;&#176; de tarjetas sanitarias<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tblfn0010"><span class="elsevierStyleSup">b</span></a> &#40;&#60;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>15 a&#241;os&#41; &#215; d&#237;a&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Disminuci&#243;n de la tasa&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Referencia&#58; media nacional&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Total &#8804;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>14 an&#771;os0-4 a&#241;os5-9 a&#241;os10-14 a&#241;os&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Anual&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Prevalencia de uso de ATB o porcentaje de poblaci&#243;n PED que consume ATB en un a&#241;o &#40;&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">N&#250;mero de pacientes &#40;edad pedi&#225;trica&#41; que han consumido antibi&#243;ticos &#40;J01&#41;&#47;n&#46;&#176; total de tarjetas sanitarias<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tblfn0010"><span class="elsevierStyleSup">b</span></a> &#40;edad pedi&#225;trica&#41; &#215; 100&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Referencia&#58; media nacional&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Total &#8804;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>14 an&#771;os0-4 a&#241;os5-9 a&#241;os10-14 a&#241;os&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Anual&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Consumo de penicilinas sensibles a betalactamasas en PED &#40;&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">N&#250;mero de envases penicilina V<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#43;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>penicilina G &#40;J01CE&#41; &#40;edad pedi&#225;trica&#41;&#47; n&#46;&#176; de envases antibi&#243;ticos &#40;J01&#41; &#40;edad pedi&#225;trica&#41; &#215; 100&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Aumento del uso relativo de penicilinas sensibles a betalactamasas&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Referencia&#58; media nacional&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Total &#8804;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>14 an&#771;os0-4 a&#241;os5-9 a&#241;os10-14 a&#241;os&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Anual&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Consumo de amoxicilina respecto al total &#40;&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">N&#250;mero de envases amoxicilina&#47;n&#46;&#176; de envases antibi&#243;ticos &#40;J01&#41; &#40;edad pedi&#225;trica&#41; &#215; 100&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Priorizaci&#243;n del uso relativo de amoxicilina frente a otros antibi&#243;ticos de mayor espectro&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Referencia&#58; media nacional&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Total &#8804;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>14 an&#771;os0-4 a&#241;os5-9 a&#241;os10-14 a&#241;os&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Anual&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Consumo de amoxicilina&#47;clavul&#225;nico respecto al total &#40;&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">N&#250;mero de envases amoxicilina-clavul&#225;nico&#47;n&#46;&#176; de envases antibi&#243;ticos &#40;J01&#41; &#40;edad pedi&#225;trica&#41; &#215; 100&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Disminuci&#243;n del uso relativo de amoxicilina-clavul&#225;nico&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Referencia&#58; media nacional&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Total &#8804;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>14 an&#771;os0-4 a&#241;os5-9 a&#241;os10-14 a&#241;os&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Anual&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Consumo relativo de amoxicilina frente amoxicilina&#47;clavul&#225;nico &#40;&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">N&#250;mero de envases de amoxicilina &#40;J01CA04&#41; &#40;edad pedi&#225;trica&#41;&#47;n&#46;&#176; de envases de amoxicilina &#40;J01CA04&#41;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#43;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>n&#46;&#176; de envases amoxicilina-clavul&#225;nico &#40;J01CR02&#41; &#40;edad pedi&#225;trica&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Priorizaci&#243;n del uso de amoxicilina frente a la combinaci&#243;n amoxicilina- clavul&#225;nico&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Referencia&#58; media nacional&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Total &#8804;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>14 an&#771;os0-4 a&#241;os5-9 a&#241;os10-14 a&#241;os&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Anual&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Porcentaje de consumo de macr&#243;lidos respecto al total &#40;&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">N&#250;mero de envases macr&#243;lidos&#47;n&#46;&#176; de envases antibi&#243;ticos &#40;J01&#41; &#40;edad pedi&#225;trica&#41; &#215; 100&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Disminuci&#243;n del uso relativo de macr&#243;lidos&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Referencia&#58; media nacional&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Total &#8804;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>14 a&#241;os0-4 a&#241;os5-9 a&#241;os10-14 a&#241;os&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Anual&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Porcentaje de consumo de cefalosporinas de 3&#46;&#170; generaci&#243;n respecto al total &#40;&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">N&#250;mero de envases cefalosporinas de 3&#46;&#170; generaci&#243;n &#40;J01DD&#41;&#47;n&#46;&#176; de envases antibi&#243;ticos &#40;J01&#41; &#40;edad pedi&#225;trica&#41; &#215; 100&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Disminuci&#243;n del uso relativo de cefalosporinas de 3&#46;&#170; generaci&#243;n&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Referencia&#58; media nacional&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Total &#8804;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>14 a&#241;os0-4 a&#241;os5-9 a&#241;os10-14 a&#241;os&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Anual&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr></tbody></table>
                  """
              ]
            ]
          ]
          "notaPie" => array:2 [
            0 => array:3 [
              "identificador" => "tblfn0005"
              "etiqueta" => "a"
              "nota" => "<p class="elsevierStyleNotepara" id="npar0005">Dado que las unidades de medida &#171;tradicionales&#187; &#40;DDD&#44; n&#46;&#176; de envases&#44; etc&#46;&#41; presentan limitaciones para la medida de la prescripci&#243;n en edad pedi&#225;trica&#44; se propone analizar la validez del indicador &#171;DOT&#187; &#40;<span class="elsevierStyleItalic">days of therapy</span>&#44; n&#46;&#176; d&#237;as de tratamiento&#47;1&#46;000 tarjetas &#60;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>14 a&#241;os y d&#237;a&#41; en atenci&#243;n primaria y en su caso&#44; a&#241;adirlo a la bater&#237;a de indicadores&#46;</p>"
            ]
            1 => array:3 [
              "identificador" => "tblfn0010"
              "etiqueta" => "b"
              "nota" => "<p class="elsevierStyleNotepara" id="npar0010">Tarjetas sanitarias &#40;edad pedi&#225;trica&#41;&#58; n&#250;mero de usuarios registrados menores de 15 a&#241;os&#44; independientemente del uso de los servicios de salud&#46;</p> <p class="elsevierStyleNotepara" id="npar0015">Fuente&#58; Tomado de plan nacional resistencia antibi&#243;ticos&#44; indicadores de uso de antibi&#243;ticos en atenci&#243;n primaria y Agencia Espa&#241;ola de Medicamentos y Productos Sanitarios<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0380"><span class="elsevierStyleSup">37</span></a>&#46;</p>"
            ]
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "<p id="spar0075" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Indicadores de consumo de antibi&#243;ticos en edad pedi&#225;trica</p>"
        ]
      ]
    ]
    "bibliografia" => array:2 [
      "titulo" => "Bibliograf&#237;a"
      "seccion" => array:1 [
        0 => array:2 [
          "identificador" => "bibs0015"
          "bibliografiaReferencia" => array:39 [
            0 => array:3 [
              "identificador" => "bib0200"
              "etiqueta" => "1"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:1 [
                  "referenciaCompleta" => "Organizaci&#243;n Mundial de la Salud&#46; Resistencia a los antimicrobianos&#46; Datos y cifras&#46; 13 octubre 2020 &#91;consultado 28 Ago 2022&#93; Disponible en&#58; <a target="_blank" href="https://www.who.int/es/news-room/fact-sheets/detail/antimicrobial-resistance">https&#58;&#47;&#47;www&#46;who&#46;int&#47;es&#47;news-room&#47;fact-sheets&#47;detail&#47;antimicrobial-resistance</a>&#46;"
                ]
              ]
            ]
            1 => array:3 [
              "identificador" => "bib0205"
              "etiqueta" => "2"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Comprendiendo la resistencia a antibi&#243;ticos"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:1 [
                            0 => "J&#46; Oteo-Iglesias"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "RIECS"
                        "fecha" => "2019"
                        "volumen" => "4"
                        "paginaInicial" => "2530"
                        "paginaFinal" => "2787"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            2 => array:3 [
              "identificador" => "bib0210"
              "etiqueta" => "3"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Antibiotic Stewardship in Pediatrics"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:3 [
                          "colaboracion" => "Committee On Infectious Diseases&#44; Pediatric Infectious Diseases Society"
                          "etal" => false
                          "autores" => array:4 [
                            0 => "J&#46;S&#46; Gerber"
                            1 => "M&#46;A&#46; Jackson"
                            2 => "P&#46;D&#46; Tamma"
                            3 => "T&#46;E&#46; Zaoutis"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1542/peds.2020-040295"
                      "Revista" => array:3 [
                        "tituloSerie" => "Pediatrics"
                        "fecha" => "2021"
                        "volumen" => "147"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            3 => array:3 [
              "identificador" => "bib0215"
              "etiqueta" => "4"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Resultados de la implementaci&#243;n de un programa piloto de optimizaci&#243;n de antimicrobianos &#40;PROA&#41; en Atenci&#243;n Primaria"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "N&#46; Alzueta Isturiz"
                            1 => "C&#46; Fontela Bulnes"
                            2 => "A&#46; Echeverr&#237;a Gorriti"
                            3 => "A&#46; Gil Setas"
                            4 => "P&#46; Aldaz Herce"
                            5 => "F&#46;J&#46; Garj&#243;n Parra"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.23938/ASSN.0913"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "An Sist Sanit Navar"
                        "fecha" => "2020"
                        "volumen" => "43"
                        "paginaInicial" => "373"
                        "paginaFinal" => "379"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33057243"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            4 => array:3 [
              "identificador" => "bib0220"
              "etiqueta" => "5"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "PIRASOA&#95;FIS team Long-term impact of an educational antimicrobial stewardship programme in primary care on infections caused by extended-spectrum &#946;-lactamase-producing <span class="elsevierStyleItalic">Escherichia coli</span> in the community&#58; An interrupted time-series analysis"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:1 [
                            0 => "G&#46; Pe&#241;alva"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/S1473-3099(19)30573-0"
                      "Revista" => array:7 [
                        "tituloSerie" => "Lancet Infect Dis"
                        "fecha" => "2019"
                        "volumen" => "20"
                        "paginaInicial" => "199"
                        "paginaFinal" => "207"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31767423"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                        "itemHostRev" => array:3 [
                          "pii" => "S0002934317301018"
                          "estado" => "S300"
                          "issn" => "00029343"
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            5 => array:3 [
              "identificador" => "bib0225"
              "etiqueta" => "6"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:1 [
                  "referenciaCompleta" => "Plan estrat&#233;gico 2022-2024 del plan nacional frente a la resistencia a los antibi&#243;ticos &#40;pran&#41; fecha de publicaci&#243;n&#58; septiembre 2022&#46; &#91;consultado 28 Sep 2022&#93;&#46; Disponible en&#58; https&#58;&#47;&#47;resistenciaantibioticos&#46;es&#47;sites&#47;default&#47;files&#47;2022-09&#47;Plan&#37;20Nacional&#37;20Resistencia&#37;20Antibi&#37;C3&#37;B3ticos&#37;20&#37;28PRAN&#37;29&#37;202022-2024&#46;pdf"
                ]
              ]
            ]
            6 => array:3 [
              "identificador" => "bib0230"
              "etiqueta" => "7"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:1 [
                  "referenciaCompleta" => "European Centre for Disease Prevention and Control&#46; Antimicrobial resistance in the EU&#47;EEA &#40;EARS-Net&#41; - Annual Epidemiological Report 2020&#46; Stockholm&#58; ECDC&#59; 2022&#46; Stockholm&#44; July 2022&#46; &#91;consultado 28 Ago 2022&#93; Disponible en&#58; https&#58;&#47;&#47;www&#46;ecdc&#46;europa&#46;eu&#47;sites&#47;default&#47;files&#47;documents&#47;AER-EARS-Net-2020&#46;pdf"
                ]
              ]
            ]
            7 => array:3 [
              "identificador" => "bib0235"
              "etiqueta" => "8"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:1 [
                  "referenciaCompleta" => "Plan Nacional Resistencia Antibi&#243;ticos&#46; Mapas de consumo en salud humana&#46; Consumo antibi&#243;ticos sector comunitario&#46; &#91;consultado 22 Ago 2022&#93; Disponible en&#58; https&#58;&#47;&#47;resistenciaantibioticos&#46;es&#47;es&#47;lineas-de-accion&#47;vigilancia&#47;mapas-de-consumo&#47;consumo-antibioticos-humana&#47;consumos-antibioticos-en-atencion-primaria"
                ]
              ]
            ]
            8 => array:3 [
              "identificador" => "bib0240"
              "etiqueta" => "9"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Prescripci&#243;n de antibi&#243;ticos en ni&#241;os en Atenci&#243;n Primaria Estudio en un &#225;rea administrativa de Osakidetza-Servicio Vasco de Salud"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:4 [
                            0 => "J&#46;M&#46; Arginzoniz Marzana"
                            1 => "A&#46; Ant&#243;n Ladislao"
                            2 => "N&#46; Jaio Atela"
                            3 => "M&#46; Armend&#225;riz Cu&#241;ado"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Rev Pediatr Aten Primaria"
                        "fecha" => "2020"
                        "volumen" => "22"
                        "paginaInicial" => "363"
                        "paginaFinal" => "370"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            9 => array:3 [
              "identificador" => "bib0245"
              "etiqueta" => "10"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Antibiotic use in children - A cross-national analysis of 6 countries"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "I&#46; Youngster"
                            1 => "J&#46; Avorn"
                            2 => "V&#46; Belleudi"
                            3 => "A&#46; Cantarutti"
                            4 => "J&#46; D&#237;ezDomingo"
                            5 => "U&#46; Kirchmayer"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.jpeds.2016.11.027"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "J Pediatr"
                        "fecha" => "2017"
                        "volumen" => "182"
                        "paginaInicial" => "239"
                        "paginaFinal" => "244"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28012694"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            10 => array:3 [
              "identificador" => "bib0250"
              "etiqueta" => "11"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Evoluci&#243;n del consumo de antibi&#243;ticos a nivel extrahospitalario en Asturias Espa&#241;a &#40;2005-2018&#41;"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "L&#46; Calle-Miguel"
                            1 => "A&#46;I&#46; Iglesias Carbajo"
                            2 => "G&#46; Modro&#241;o Ria&#241;o"
                            3 => "C&#46; P&#233;rez M&#233;ndez"
                            4 => "E&#46; Garc&#237;a Garc&#237;a"
                            5 => "S&#46; Rodr&#237;guez Nebreda"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.anpedi.2020.11.010"
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "An Pediatr&#237;a"
                        "fecha" => "2021"
                        "volumen" => "95"
                        "paginaInicial" => "438"
                        "paginaFinal" => "447"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            11 => array:3 [
              "identificador" => "bib0255"
              "etiqueta" => "12"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Test r&#225;pido de detecci&#243;n de ant&#237;geno estreptoc&#243;cico en faringoamigdalitis&#58; impacto sobre el uso de antibi&#243;ticos"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:5 [
                            0 => "C&#46; Garc&#237;a Vera"
                            1 => "M&#46; Cemeli Cano"
                            2 => "E&#46;M&#46; Peralta Rufas"
                            3 => "E&#46; Romeo L&#225;zaro"
                            4 => "M&#46;B&#46; Pina Gadea"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Rev Pediatr Aten Primaria"
                        "fecha" => "2017"
                        "volumen" => "19"
                        "paginaInicial" => "345"
                        "paginaFinal" => "354"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            12 => array:3 [
              "identificador" => "bib0260"
              "etiqueta" => "13"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Uso racional de antibi&#243;ticos en las faringoamigdalitis agudas"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:1 [
                            0 => "C&#46; P&#233;rez Diez"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Rev Pediatr Aten Primaria"
                        "fecha" => "2021"
                        "volumen" => "23"
                        "paginaInicial" => "155"
                        "paginaFinal" => "162"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            13 => array:3 [
              "identificador" => "bib0265"
              "etiqueta" => "14"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Implantaci&#243;n de una prueba r&#225;pida de infecci&#243;n estreptoc&#243;cica&#58; &#191;su uso tambi&#233;n mejora la adherencia antibi&#243;tica&#63;"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "A&#46;M&#46; Bonet-Esteve"
                            1 => "L&#46; Font-Ribera"
                            2 => "J&#46; Dorca-Vila"
                            3 => "A&#46; Retamal- Ca&#241;iz"
                            4 => "P&#46; Roura-Poch"
                            5 => "J&#46; Vidal-Alaball"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.aprim.2021.1021.02.59"
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Aten Primaria&#46;"
                        "fecha" => "2021"
                        "volumen" => "53"
                        "paginaInicial" => "102102"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34507074"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            14 => array:3 [
              "identificador" => "bib0270"
              "etiqueta" => "15"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Impacto en el consumo de antibi&#243;ticos del test de diagn&#243;stico r&#225;pido de Streptococcus pyogenes en Atenci&#243;n Primaria"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "M&#46;R&#46; Bachiller Luque"
                            1 => "M&#46;N&#46; S&#225;nchez Sierra"
                            2 => "A&#46;M&#46; Ruiz San Pedro"
                            3 => "M&#46;A&#46; Prado Prieto"
                            4 => "T&#46; Mat&#233; Enr&#237;quez"
                            5 => "Melero Guijarro l"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Rev Pediatr Aten Primaria"
                        "fecha" => "2020"
                        "volumen" => "22"
                        "paginaInicial" => "153"
                        "paginaFinal" => "159"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            15 => array:3 [
              "identificador" => "bib0275"
              "etiqueta" => "16"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Delayed antibiotic prescription for children with respiratory infections&#58; A randomized trial"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "G&#46; Mas-Dalmau"
                            1 => "C&#46;V&#46; L&#243;pez"
                            2 => "P&#46;G&#46; Gorrotxategi"
                            3 => "E&#46;A&#46; Prendes"
                            4 => "O&#46;E&#46; Ramos"
                            5 => "T&#46;V&#46; Duran"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1542/peds.2020-1323"
                      "Revista" => array:4 [
                        "tituloSerie" => "Pediatrics"
                        "fecha" => "2021"
                        "volumen" => "147"
                        "paginaInicial" => "20201323"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            16 => array:3 [
              "identificador" => "bib0280"
              "etiqueta" => "17"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Utilizaci&#243;n de antibi&#243;ticos en la poblaci&#243;n menor de 14 a&#241;os"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:5 [
                            0 => "J&#46; R&#237;os Laorden"
                            1 => "C&#46; Marcilla V&#225;zquez"
                            2 => "A&#46; Lloret Callejo"
                            3 => "F&#46; Tejada Cifuentes"
                            4 => "M&#46;J&#46; Tirado Pel&#225;ez"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Rev Pediatr Aten Primaria"
                        "fecha" => "2022"
                        "volumen" => "24"
                        "paginaInicial" => "137"
                        "paginaFinal" => "147"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            17 => array:3 [
              "identificador" => "bib0285"
              "etiqueta" => "18"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Prescripci&#243;n antibi&#243;tica en infecciones respiratorias agudas en Atenci&#243;n Primaria"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "S&#46; Malo"
                            1 => "L&#46; Bjerrum"
                            2 => "C&#46; Feja"
                            3 => "M&#46;J&#46; Lallana"
                            4 => "A&#46; Poncel"
                            5 => "M&#46;K&#46; Rabanaque"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.anpedi.2014.07.016"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "An Pediatr &#40;Barc&#41;"
                        "fecha" => "2015"
                        "volumen" => "82"
                        "paginaInicial" => "412"
                        "paginaFinal" => "416"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25220798"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            18 => array:3 [
              "identificador" => "bib0290"
              "etiqueta" => "19"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:1 [
                  "referenciaCompleta" => "Plan Nacional Resistencia Antibi&#243;ticos &#40;PRAN&#41;&#46; Programas de optimizaci&#243;n de uso de antibi&#243;ticos &#40;PROA&#41;&#46; Agencia Espa&#241;ola de Medicamentos y Productos Sanitarios &#40;AEMPS&#41;&#46; Junio 2017 &#91;consultado 20 Ago 2022&#93; Disponible en&#58; https&#58;&#47;&#47;www&#46;resistenciaantibioticos&#46;es&#47;sites&#47;default&#47;files&#47;2022-04&#47;prorgramas&#95;de&#95;optimizacion&#95;de&#95;uso&#95;de&#95;antibioticos&#95;proa&#46;pdf"
                ]
              ]
            ]
            19 => array:3 [
              "identificador" => "bib0295"
              "etiqueta" => "20"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Optimizing antibiotic prescribing in primary care settings in the UK&#58; Findings of a BSAC multi-disciplinary workshop 2009"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:2 [
                            0 => "C&#46;A&#46; McNulty"
                            1 => "N&#46;A&#46; Francis"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1093/jac/dkq361"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "J Antimicrob Chemother"
                        "fecha" => "2010"
                        "volumen" => "65"
                        "paginaInicial" => "2278"
                        "paginaFinal" => "2284"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20884681"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            20 => array:3 [
              "identificador" => "bib0300"
              "etiqueta" => "21"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Prescripci&#243;n de antibi&#243;ticos en pediatr&#237;a de atenci&#243;n primaria&#58; una responsabilidad compartida"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:2 [
                            0 => "C&#46; Garc&#237;a Vera"
                            1 => "M&#46;R&#46; Alba&#241;il Ballesteros"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.anpedi.2018.06.014"
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "An Pediatr&#237;a"
                        "fecha" => "2018"
                        "volumen" => "89"
                        "paginaInicial" => "195"
                        "paginaFinal" => "196"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            21 => array:3 [
              "identificador" => "bib0305"
              "etiqueta" => "22"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Prescripci&#243;n de antibi&#243;ticos y realizaci&#243;n de pruebas complementarias en funci&#243;n de la frecuentaci&#243;n y de la fidelizaci&#243;n en Atenci&#243;n Primaria"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:3 [
                          "colaboracion" => "Grupo de Investigaci&#243;n de la AEPap y Red de pediatras Centinela PAP&#46;en&#46;Red"
                          "etal" => false
                          "autores" => array:3 [
                            0 => "J&#46;V&#46; Balaguer Mart&#237;nez"
                            1 => "G&#46; Del Castillo Aguas"
                            2 => "A&#46; Gallego Iborra"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.anpedi.2017.11.011"
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "An Pediatr"
                        "fecha" => "2018"
                        "volumen" => "89"
                        "paginaInicial" => "197"
                        "paginaFinal" => "204"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            22 => array:3 [
              "identificador" => "bib0310"
              "etiqueta" => "23"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Acceso a pruebas complementarias para el diagn&#243;stico de enfermedades infecciosas en las consultas de pediatr&#237;a de atenci&#243;n primaria"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:3 [
                          "colaboracion" => "en representaci&#243;n del Grupo de Patolog&#237;a Infecciosa &#40;GPI&#41; de la Asociaci&#243;n Espa&#241;ola de Pediatr&#237;a de Atenci&#243;n Primaria &#40;AEPap&#41;"
                          "etal" => false
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "Y&#46; Mart&#237;n Peinador"
                            1 => "M&#46;R&#46; Alba&#241;il Ballesteros"
                            2 => "C&#46; Garc&#237;a Vera"
                            3 => "R&#46; Jim&#233;nez Al&#233;s"
                            4 => "E&#46; Mu&#241;oz Hiraldo"
                            5 => "M&#46;J&#46; Mart&#237;nez Chamorro"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.anpedi.2020.03.015"
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "An Pediatr"
                        "fecha" => "2021"
                        "volumen" => "94"
                        "paginaInicial" => "82"
                        "paginaFinal" => "91"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            23 => array:3 [
              "identificador" => "bib0315"
              "etiqueta" => "24"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Variabilidad de la prescripci&#243;n de antibi&#243;ticos en la poblaci&#243;n pedi&#225;trica de Castilla y Le&#243;n durante los a&#241;os 2001 a 2005 en el medio urbano o rural"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:5 [
                            0 => "E&#46; V&#225;zquez Fern&#225;ndez"
                            1 => "M&#46;R&#46; Bachiller Luque"
                            2 => "M&#46;J&#46; V&#225;zquez Fern&#225;ndez"
                            3 => "E&#46; Pastor Garc&#237;a"
                            4 => "J&#46;M&#46; Eir&#243;s Bouza"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/s1695-4033(07)70574-x"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "An Pediatr &#40;Barc&#41;"
                        "fecha" => "2007"
                        "volumen" => "67"
                        "paginaInicial" => "139"
                        "paginaFinal" => "144"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17692259"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            24 => array:3 [
              "identificador" => "bib0320"
              "etiqueta" => "25"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Successful improvement of antibiotic prescribing at Primary Care in Andalusia following the implementation of an antimicrobial guide through multifaceted interventions&#58; An interrupted time-series analysis"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "R&#46; Fern&#225;ndez-Urrusuno"
                            1 => "C&#46;M&#46; Meseguer Barros"
                            2 => "R&#46;S&#46; Benavente Cantalejo"
                            3 => "E&#46; Hevia"
                            4 => "C&#46;S&#46; Martino"
                            5 => "A&#46;I&#46; Aldasoro"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1371/journal.pone.0233062"
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "PLoS One"
                        "fecha" => "2020"
                        "volumen" => "15"
                        "paginaInicial" => "e0233062"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32413054"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            25 => array:3 [
              "identificador" => "bib0325"
              "etiqueta" => "26"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:1 [
                  "referenciaCompleta" => "Plan Nacional Resistencia Antibi&#243;ticos &#40;PRAN&#41;&#46; Papel del microbi&#243;logo de &#225;rea&#46; Agencia Espa&#241;ola de Medicamentos y Productos Sanitarios &#40;AEMPS&#41;&#46; Junio 2017 &#91;consultado 20 Ago 2022&#93; Disponible en&#58;https&#58;&#47;&#47;resistenciaantibioticos&#46;es&#47;sites&#47;default&#47;files&#47;2022-04&#47;papel&#95;del&#95;microbiologo&#95;de&#95;area&#46;pdf"
                ]
              ]
            ]
            26 => array:3 [
              "identificador" => "bib0330"
              "etiqueta" => "27"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:1 [
                  "referenciaCompleta" => "Plan Nacional Resistencia Antibi&#243;ticos&#46; Objetivos de mejora prioritarios en Atenci&#243;n Primaria &#40;Pediatr&#237;a&#41;&#46; Agencia Espa&#241;ola de Medicamentos y Productos Sanitarios &#40;AEMPS&#41;&#46; Junio 2017 &#91;consultado 20 Ago 2022&#93;Disponible en&#58; https&#58;&#47;&#47;resistenciaantibioticos&#46;es&#47;sites&#47;default&#47;files&#47;2022-04&#47;objetivos&#95;de&#95;mejora&#95;prioritarios&#95;ap&#95;pediatria&#46;pdf"
                ]
              ]
            ]
            27 => array:3 [
              "identificador" => "bib0335"
              "etiqueta" => "28"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Effect of an outpatient antimicrobial stewardship intervention on broad-spectrum antibiotic prescribing by primary care pediatricians&#58; A randomized trial"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "J&#46;S&#46; Gerber"
                            1 => "P&#46;A&#46; Prasad"
                            2 => "A&#46;G&#46; Fiks"
                            3 => "A&#46;R&#46; Localio"
                            4 => "R&#46;W&#46; Grundmeier"
                            5 => "L&#46;M&#46; Bell"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1001/jama.2013.6287"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "JAMA"
                        "fecha" => "2013"
                        "volumen" => "309"
                        "paginaInicial" => "2345"
                        "paginaFinal" => "2352"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23757082"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            28 => array:3 [
              "identificador" => "bib0340"
              "etiqueta" => "29"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Evidence-Based Strategies in Using Persuasive Interventions to Optimize Antimicrobial Use in Healthcare&#58; a Narrative Review"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "J&#46;R&#46;J&#46; Neo"
                            1 => "J&#46; Niederdeppe"
                            2 => "O&#46; Vielemeyer"
                            3 => "B&#46; Lau"
                            4 => "M&#46; Demetres"
                            5 => "H&#46; Sadatsafavi"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1007/s10916-020-1531-y"
                      "Revista" => array:4 [
                        "tituloSerie" => "J Med Syst"
                        "fecha" => "2020"
                        "volumen" => "44"
                        "paginaInicial" => "64"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            29 => array:3 [
              "identificador" => "bib0345"
              "etiqueta" => "30"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:1 [
                  "referenciaCompleta" => "Plan Nacional Resistencia Antibi&#243;ticos &#40;PRAN&#41;&#46; Herramientas e intervenciones educativas a profesionales sanitarios&#46; Agencia Espa&#241;ola de Medicamentos y Productos Sanitarios &#40;AEMPS&#41;&#46; Junio 2017 &#91;consultado 20 Ago 2022&#93; Disponible en&#58; https&#58;&#47;&#47;resistenciaantibioticos&#46;es&#47;sites&#47;default&#47;files&#47;2022-04&#47;herramientas&#95;e&#95;intervenciones&#95;educativas&#95;a&#95;profesionales&#95;sanitarios&#46;pdf"
                ]
              ]
            ]
            30 => array:3 [
              "identificador" => "bib0350"
              "etiqueta" => "31"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:1 [
                  "referenciaCompleta" => "Recomendaciones de la Agencia de Calidad Sanitaria de Andaluc&#237;a&#46; Fundaci&#243;n Progreso y Salud&#46; Consejer&#237;a de Salud y Consumo&#46; Evaluaci&#243;n del impacto Diciembre&#47;2014&#46;"
                ]
              ]
            ]
            31 => array:3 [
              "identificador" => "bib0355"
              "etiqueta" => "32"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:1 [
                  "referenciaCompleta" => "Special Eurobarometer 478&#46; Antimicrobial Resistance&#46; November 2018&#46; &#91;consultado 20 Ago 2022&#93; Disponible en&#58; http&#58;&#47;&#47;ec&#46;europa&#46;eu&#47;commfrontoffice&#47;publicopinion&#47;index&#46;cfm&#47;survey&#47;getsurveydetail&#47;instruments&#47;special&#47;surveyky&#47;2190"
                ]
              ]
            ]
            32 => array:3 [
              "identificador" => "bib0360"
              "etiqueta" => "33"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:1 [
                  "referenciaCompleta" => "Plan Nacional Resistencia Antibi&#243;ticos &#40;PRAN&#41;&#46; Mejorar la adherencia a la higiene de manos de los profesionales del SNS&#46; Agencia Espa&#241;ola de Medicamentos y Productos Sanitarios &#40;AEMPS&#41;&#46; Julio 2018&#46; &#91;consultado 20 Ago 2022&#93; Disponible en&#58; https&#58;&#47;&#47;resistenciaantibioticos&#46;es&#47;sites&#47;default&#47;files&#47;2022-04&#47;programa&#95;mejorar&#95;adherencia&#95;higiene&#95;manos&#95;0&#46;pdf"
                ]
              ]
            ]
            33 => array:3 [
              "identificador" => "bib0365"
              "etiqueta" => "34"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Temporal Association between Influenza Vaccination Coverage and Ambulatory Antibiotic Use in Children"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "M&#46; Younas"
                            1 => "J&#46; Royer"
                            2 => "H&#46;R&#46; Winders"
                            3 => "S&#46;B&#46; Weissman"
                            4 => "P&#46;B&#46; Bookstaver"
                            5 => "J&#46; Ann Justo"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1097/INF. 0000000000003533"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Pediatr Infect Dis J"
                        "fecha" => "2022"
                        "volumen" => "41"
                        "paginaInicial" => "600"
                        "paginaFinal" => "602"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35363650"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            34 => array:3 [
              "identificador" => "bib0370"
              "etiqueta" => "35"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:1 [
                  "referenciaCompleta" => "Torres-Garc&#237;a M&#44; Gonz&#225;lez Mart&#237;n M&#44; Mart&#237;n Barrasa JL&#44; Mendoza Grim&#243;n V&#44; Marrero Arencibia I&#44; Tejedor Junco MT&#46; Propuesta de recursos did&#225;cticos para el aprendizaje sobre el uso apropiado de antibi&#243;ticos en la Educaci&#243;n Secundaria Obligatoria y Bachillerato VII Jornadas Iberoamericanas de Innovaci&#243;n Educativa en el &#193;mbito de las TIC y las TAC Las Palmas de Gran Canaria&#44; 19 y 20 de noviembre de 2020&#46;"
                ]
              ]
            ]
            35 => array:3 [
              "identificador" => "bib0375"
              "etiqueta" => "36"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Intervenci&#243;n farmac&#233;utica ante la demanda y dispensaci&#243;n de antibi&#243;ticos en una farmacia comunitaria"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:3 [
                            0 => "M&#46; Codesal Fidalgo"
                            1 => "A&#46;M&#46; Mart&#237;n Su&#225;rez"
                            2 => "T&#46; Codesal Gerv&#225;s"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Farmajournal"
                        "fecha" => "2018"
                        "volumen" => "3"
                        "paginaInicial" => "105"
                        "paginaFinal" => "114"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            36 => array:3 [
              "identificador" => "bib0380"
              "etiqueta" => "37"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:1 [
                  "referenciaCompleta" => "Plan Nacional Resistencia Antibi&#243;ticos &#40;PRAN&#41;&#46; Indicadores de uso de antibi&#243;ticos en Atenci&#243;n Primaria&#46; Agencia Espa&#241;ola de Medicamentos y Productos Sanitarios &#40;AEMPS&#41;&#46; Junio 2017 &#91;consultado 20 Ago 2022&#93; Disponible en&#58; https&#58;&#47;&#47;resistenciaantibioticos&#46;es&#47;sites&#47;default&#47;files&#47;2022-04&#47;indicadores&#95;uso&#95;antibioticos&#95;ap&#46;pdf"
                ]
              ]
            ]
            37 => array:3 [
              "identificador" => "bib0385"
              "etiqueta" => "38"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Optimizing design of research to evaluate antibiotic stewardship interventions&#58; consensus recommendations of a multinational working group"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:3 [
                          "colaboracion" => "Joint Programming Initiative on Antimicrobial Resistance &#40;JPIAMR&#41; Working Group on Design of Antimicrobial Stewardship Evaluations"
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "V&#46;A&#46; Schweitzer"
                            1 => "C&#46;H&#46; van Werkhoven"
                            2 => "J&#46; Rodr&#237;guez Ba&#241;o"
                            3 => "J&#46; Bielicki"
                            4 => "S&#46; Harbarth"
                            5 => "M&#46; Hulscher"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.cmi.2019.08.017"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Clin Microbiol Infect"
                        "fecha" => "2020"
                        "volumen" => "26"
                        "paginaInicial" => "41"
                        "paginaFinal" => "50"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31493472"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            38 => array:3 [
              "identificador" => "bib0390"
              "etiqueta" => "39"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Monitoring Antibiotic Consumption in Pediatrics How Close to Reality Are Days of Therapy and Recommended Daily Dose Methods&#63;"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "J&#46; Baier"
                            1 => "J&#46; H&#246;pner"
                            2 => "R&#46; Haase"
                            3 => "S&#46; Diexer"
                            4 => "S&#46; Stareprawo"
                            5 => "R&#46; Mikolajczyk"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1097/INF. 0000000000003446"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Pediatr Infect Dis J"
                        "fecha" => "2022"
                        "volumen" => "41"
                        "paginaInicial" => "e126"
                        "paginaFinal" => "e132"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35027511"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
          ]
        ]
      ]
    ]
    "agradecimientos" => array:1 [
      0 => array:4 [
        "identificador" => "xack650435"
        "titulo" => "Agradecimientos"
        "texto" => "<p id="par0410" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Los autores agradecen la colaboraci&#243;n de la Dra&#46; Mamiko Onoda&#46;</p>"
        "vista" => "all"
      ]
    ]
  ]
  "idiomaDefecto" => "es"
  "url" => "/16954033/0000009800000002/v1_202302031022/S1695403322003058/v1_202302031022/es/main.assets"
  "Apartado" => array:4 [
    "identificador" => "14284"
    "tipo" => "SECCION"
    "es" => array:2 [
      "titulo" => "Art&#237;culo especial"
      "idiomaDefecto" => true
    ]
    "idiomaDefecto" => "es"
  ]
  "PDF" => "https://static.elsevier.es/multimedia/16954033/0000009800000002/v1_202302031022/S1695403322003058/v1_202302031022/es/main.pdf?idApp=UINPBA00005H&text.app=https://www.analesdepediatria.org/"
  "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S1695403322003058?idApp=UINPBA00005H"
]
Compartir
Información de la revista

Estadísticas

Siga este enlace para acceder al texto completo del artículo

Artículo especial
Programas de optimización del uso de antibióticos (PROA) en pediatría de atención primaria
Antimicrobial Stewardship Programs (ASPS) in pediatric primary care
María Rosa Albañil Ballesterosa,
Autor para correspondencia
mralba100@hotmail.com

Autor para correspondencia.
, Cristina Rodríguez Arranzb, Rafael Jiménez Alésc, Josefa Ares Álvarezd, Eulalia Muñoz Hiraldoe, Pilar Lupiani Castellanosf, María José Martínez Chamorrog, César García Verah, María Carmen Suárez Arrabali, en representación del Grupo de Patología Infecciosa de la Asociación Española de Pediatría de Atención primaria (AEPap)
a Centro de Salud Cuzco, Fuenlabrada, Madrid, España
b Centro de Salud La Guindalera, Logroño, La Rioja, España
c Consultorio de La Roda de Andalucía, Sevilla, España
d Centro de Salud Virgen Peregrina. Pontevedra, España
e Centro de Salud Doctor Castroviejo, Madrid, España
f Unidad de Gestión Clínica Joaquín Pece, San Fernando, Cádiz, España
g Centro de Salud de Polanco, Polanco, Cantabria, España
h Centro de Salud José Ramón Muñoz Fernández. Zaragoza, España
i Centro de Salud Sardinero, Santander, España
Ver más
Leído
16399
Veces
se ha leído el artículo
3637
Total PDF
12762
Total HTML
Compartir estadísticas
 array:25 [
  "pii" => "S1695403322003058"
  "issn" => "16954033"
  "doi" => "10.1016/j.anpedi.2022.12.005"
  "estado" => "S300"
  "fechaPublicacion" => "2023-02-01"
  "aid" => "3389"
  "copyright" => "Asociaci&#243;n Espa&#241;ola de Pediatr&#237;a"
  "copyrightAnyo" => "2022"
  "documento" => "article"
  "crossmark" => 1
  "licencia" => "http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/"
  "subdocumento" => "fla"
  "cita" => "An Pediatr &#40;Barc&#41;. 2023;98:136&#46;e1-136&#46;e11"
  "abierto" => array:3 [
    "ES" => true
    "ES2" => true
    "LATM" => true
  ]
  "gratuito" => true
  "lecturas" => array:1 [
    "total" => 0
  ]
  "Traduccion" => array:1 [
    "en" => array:20 [
      "pii" => "S234128792300008X"
      "issn" => "23412879"
      "doi" => "10.1016/j.anpede.2022.12.002"
      "estado" => "S300"
      "fechaPublicacion" => "2023-02-01"
      "aid" => "3389"
      "copyright" => "Asociaci&#243;n Espa&#241;ola de Pediatr&#237;a"
      "documento" => "article"
      "crossmark" => 1
      "licencia" => "http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/"
      "subdocumento" => "fla"
      "cita" => "An Pediatr &#40;Barc&#41;. 2023;98:136&#46;e1-136&#46;e11"
      "abierto" => array:3 [
        "ES" => true
        "ES2" => true
        "LATM" => true
      ]
      "gratuito" => true
      "lecturas" => array:1 [
        "total" => 0
      ]
      "en" => array:13 [
        "idiomaDefecto" => true
        "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">Special Article</span>"
        "titulo" => "Antimicrobial Stewardship Programs &#40;ASPS&#41; in pediatric primary care"
        "tienePdf" => "en"
        "tieneTextoCompleto" => "en"
        "tieneResumen" => array:2 [
          0 => "en"
          1 => "es"
        ]
        "paginas" => array:1 [
          0 => array:2 [
            "paginaInicial" => "136&#46;e1"
            "paginaFinal" => "136&#46;e11"
          ]
        ]
        "titulosAlternativos" => array:1 [
          "es" => array:1 [
            "titulo" => "Programas de optimizaci&#243;n del uso de antimicrobianos &#40;PROA&#41; en pediatr&#237;a de atenci&#243;n primaria"
          ]
        ]
        "contieneResumen" => array:2 [
          "en" => true
          "es" => true
        ]
        "contieneTextoCompleto" => array:1 [
          "en" => true
        ]
        "contienePdf" => array:1 [
          "en" => true
        ]
        "resumenGrafico" => array:2 [
          "original" => 0
          "multimedia" => array:8 [
            "identificador" => "fig0005"
            "etiqueta" => "Figure 1"
            "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA"
            "mostrarFloat" => true
            "mostrarDisplay" => false
            "figura" => array:1 [
              0 => array:4 [
                "imagen" => "gr1.jpeg"
                "Alto" => 1852
                "Ancho" => 2508
                "Tamanyo" => 251355
              ]
            ]
            "detalles" => array:1 [
              0 => array:3 [
                "identificador" => "at0005"
                "detalle" => "Figure "
                "rol" => "short"
              ]
            ]
            "descripcion" => array:1 [
              "en" => "<p id="spar0005" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Relationship and interaction between ASPs and the levels they involve&#46;</p>"
            ]
          ]
        ]
        "autores" => array:1 [
          0 => array:2 [
            "autoresLista" => "Mar&#237;a Rosa Alba&#241;il Ballesteros, Cristina Rodr&#237;guez Arranz, Rafael Jim&#233;nez Al&#233;s, Josefa Ares &#193;lvarez, Eulalia Mu&#241;oz Hiraldo, Pilar Lupiani Castellanos, Mar&#237;a Jos&#233; Mart&#237;nez Chamorro, C&#233;sar Garc&#237;a Vera, Mar&#237;a Carmen Su&#225;rez Arrabal"
            "autores" => array:10 [
              0 => array:2 [
                "nombre" => "Mar&#237;a Rosa"
                "apellidos" => "Alba&#241;il Ballesteros"
              ]
              1 => array:2 [
                "nombre" => "Cristina"
                "apellidos" => "Rodr&#237;guez Arranz"
              ]
              2 => array:2 [
                "nombre" => "Rafael"
                "apellidos" => "Jim&#233;nez Al&#233;s"
              ]
              3 => array:2 [
                "nombre" => "Josefa"
                "apellidos" => "Ares &#193;lvarez"
              ]
              4 => array:2 [
                "nombre" => "Eulalia"
                "apellidos" => "Mu&#241;oz Hiraldo"
              ]
              5 => array:2 [
                "nombre" => "Pilar"
                "apellidos" => "Lupiani Castellanos"
              ]
              6 => array:2 [
                "nombre" => "Mar&#237;a Jos&#233;"
                "apellidos" => "Mart&#237;nez Chamorro"
              ]
              7 => array:2 [
                "nombre" => "C&#233;sar"
                "apellidos" => "Garc&#237;a Vera"
              ]
              8 => array:2 [
                "nombre" => "Mar&#237;a Carmen"
                "apellidos" => "Su&#225;rez Arrabal"
              ]
              9 => array:1 [
                "colaborador" => "en representaci&#243;n del Grupo de Patolog&#237;a Infecciosa de la Asociaci&#243;n Espa&#241;ola de Pediatr&#237;a de Atenci&#243;n primaria &#40;AEPap&#41;"
              ]
            ]
          ]
        ]
      ]
      "idiomaDefecto" => "en"
      "Traduccion" => array:1 [
        "es" => array:9 [
          "pii" => "S1695403322003058"
          "doi" => "10.1016/j.anpedi.2022.12.005"
          "estado" => "S300"
          "subdocumento" => ""
          "abierto" => array:3 [
            "ES" => true
            "ES2" => true
            "LATM" => true
          ]
          "gratuito" => true
          "lecturas" => array:1 [
            "total" => 0
          ]
          "idiomaDefecto" => "es"
          "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S1695403322003058?idApp=UINPBA00005H"
        ]
      ]
      "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S234128792300008X?idApp=UINPBA00005H"
      "url" => "/23412879/0000009800000002/v2_202303021231/S234128792300008X/v2_202303021231/en/main.assets"
    ]
  ]
  "itemSiguiente" => array:20 [
    "pii" => "S169540332200220X"
    "issn" => "16954033"
    "doi" => "10.1016/j.anpedi.2022.09.017"
    "estado" => "S300"
    "fechaPublicacion" => "2023-02-01"
    "aid" => "3356"
    "copyright" => "Asociaci&#243;n Espa&#241;ola de Pediatr&#237;a"
    "documento" => "simple-article"
    "crossmark" => 1
    "licencia" => "http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/"
    "subdocumento" => "crp"
    "cita" => "An Pediatr &#40;Barc&#41;. 2023;98:137-8"
    "abierto" => array:3 [
      "ES" => true
      "ES2" => true
      "LATM" => true
    ]
    "gratuito" => true
    "lecturas" => array:1 [
      "total" => 0
    ]
    "es" => array:11 [
      "idiomaDefecto" => true
      "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">Cartas cient&#237;ficas</span>"
      "titulo" => "Aspiraci&#243;n durante el parto en el agua&#58; otra posible etiolog&#237;a de enfermedad pulmonar difusa en el reci&#233;n nacido&#59; a prop&#243;sito de un caso"
      "tienePdf" => "es"
      "tieneTextoCompleto" => "es"
      "paginas" => array:1 [
        0 => array:2 [
          "paginaInicial" => "137"
          "paginaFinal" => "138"
        ]
      ]
      "titulosAlternativos" => array:1 [
        "en" => array:1 [
          "titulo" => "Aspiration during water birth&#58; Another possible etiology for interstitial lung disease in newborns&#44; a case report"
        ]
      ]
      "contieneTextoCompleto" => array:1 [
        "es" => true
      ]
      "contienePdf" => array:1 [
        "es" => true
      ]
      "resumenGrafico" => array:2 [
        "original" => 0
        "multimedia" => array:7 [
          "identificador" => "fig0005"
          "etiqueta" => "Figura 1"
          "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA"
          "mostrarFloat" => true
          "mostrarDisplay" => false
          "figura" => array:1 [
            0 => array:4 [
              "imagen" => "gr1.jpeg"
              "Alto" => 1170
              "Ancho" => 1505
              "Tamanyo" => 124396
            ]
          ]
          "descripcion" => array:1 [
            "es" => "<p id="spar0005" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">TC tor&#225;cica&#46; Infiltrado pulmonar bilateral en vidrio deslustrado&#44; &#225;reas consolidativas compatibles con atelectasias y engrosamiento septal interlobulillar liso de predominio&#46;</p>"
          ]
        ]
      ]
      "autores" => array:1 [
        0 => array:2 [
          "autoresLista" => "Mar&#237;a Elena P&#233;rez Arenas, Olga de la Serna Bl&#225;zquez, Sonia Milkova Ivanova, Ana Cecilia Morales Palacios, Cristina de Manuel G&#243;mez"
          "autores" => array:5 [
            0 => array:2 [
              "nombre" => "Mar&#237;a Elena"
              "apellidos" => "P&#233;rez Arenas"
            ]
            1 => array:2 [
              "nombre" => "Olga"
              "apellidos" => "de la Serna Bl&#225;zquez"
            ]
            2 => array:2 [
              "nombre" => "Sonia"
              "apellidos" => "Milkova Ivanova"
            ]
            3 => array:2 [
              "nombre" => "Ana Cecilia"
              "apellidos" => "Morales Palacios"
            ]
            4 => array:2 [
              "nombre" => "Cristina"
              "apellidos" => "de Manuel G&#243;mez"
            ]
          ]
        ]
      ]
    ]
    "idiomaDefecto" => "es"
    "Traduccion" => array:1 [
      "en" => array:9 [
        "pii" => "S2341287923000029"
        "doi" => "10.1016/j.anpede.2023.01.001"
        "estado" => "S300"
        "subdocumento" => ""
        "abierto" => array:3 [
          "ES" => true
          "ES2" => true
          "LATM" => true
        ]
        "gratuito" => true
        "lecturas" => array:1 [
          "total" => 0
        ]
        "idiomaDefecto" => "en"
        "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S2341287923000029?idApp=UINPBA00005H"
      ]
    ]
    "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S169540332200220X?idApp=UINPBA00005H"
    "url" => "/16954033/0000009800000002/v1_202302031022/S169540332200220X/v1_202302031022/es/main.assets"
  ]
  "itemAnterior" => array:20 [
    "pii" => "S1695403322002144"
    "issn" => "16954033"
    "doi" => "10.1016/j.anpedi.2022.09.012"
    "estado" => "S300"
    "fechaPublicacion" => "2023-02-01"
    "aid" => "3351"
    "copyright" => "Asociaci&#243;n Espa&#241;ola de Pediatr&#237;a"
    "documento" => "article"
    "crossmark" => 1
    "licencia" => "http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/"
    "subdocumento" => "fla"
    "cita" => "An Pediatr &#40;Barc&#41;. 2023;98:129-35"
    "abierto" => array:3 [
      "ES" => true
      "ES2" => true
      "LATM" => true
    ]
    "gratuito" => true
    "lecturas" => array:1 [
      "total" => 0
    ]
    "es" => array:14 [
      "idiomaDefecto" => true
      "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">Original</span>"
      "titulo" => "Atenci&#243;n al adolescente con c&#225;ncer&#46; &#191;Qu&#233; ha cambiado en nuestro pa&#237;s en una d&#233;cada&#63;"
      "tienePdf" => "es"
      "tieneTextoCompleto" => "es"
      "tieneResumen" => array:3 [
        0 => "es"
        1 => "es"
        2 => "en"
      ]
      "paginas" => array:1 [
        0 => array:2 [
          "paginaInicial" => "129"
          "paginaFinal" => "135"
        ]
      ]
      "titulosAlternativos" => array:1 [
        "en" => array:1 [
          "titulo" => "Adolescent cancer care&#58; What has changed in Spain in the past decade&#63;"
        ]
      ]
      "contieneResumen" => array:2 [
        "es" => true
        "en" => true
      ]
      "contieneTextoCompleto" => array:1 [
        "es" => true
      ]
      "contienePdf" => array:1 [
        "es" => true
      ]
      "resumenGrafico" => array:2 [
        "original" => 1
        "multimedia" => array:5 [
          "identificador" => "fig0020"
          "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA"
          "mostrarFloat" => false
          "mostrarDisplay" => true
          "figura" => array:1 [
            0 => array:4 [
              "imagen" => "fx1.jpeg"
              "Alto" => 795
              "Ancho" => 1333
              "Tamanyo" => 147866
            ]
          ]
        ]
      ]
      "autores" => array:1 [
        0 => array:2 [
          "autoresLista" => "Carmen Garrido Colino, Maitane Andi&#243;n Catal&#225;n, Antonio Molin&#233;s Honrubia, Mar&#237;a Jos&#233; Ortega Acosta, Mirian Garc&#237;a Abos, Antonio Juan Ribelles, Jos&#233; Manuel Vagace Valero"
          "autores" => array:8 [
            0 => array:2 [
              "nombre" => "Carmen"
              "apellidos" => "Garrido Colino"
            ]
            1 => array:2 [
              "nombre" => "Maitane"
              "apellidos" => "Andi&#243;n Catal&#225;n"
            ]
            2 => array:2 [
              "nombre" => "Antonio"
              "apellidos" => "Molin&#233;s Honrubia"
            ]
            3 => array:2 [
              "nombre" => "Mar&#237;a Jos&#233;"
              "apellidos" => "Ortega Acosta"
            ]
            4 => array:2 [
              "nombre" => "Mirian"
              "apellidos" => "Garc&#237;a Abos"
            ]
            5 => array:2 [
              "nombre" => "Antonio"
              "apellidos" => "Juan Ribelles"
            ]
            6 => array:2 [
              "nombre" => "Jos&#233; Manuel"
              "apellidos" => "Vagace Valero"
            ]
            7 => array:1 [
              "colaborador" => "en nombre del Grupo de trabajo de adolescentes con c&#225;ncer de la Sociedad Espa&#241;ola de Hematolog&#237;a y Oncolog&#237;a Pedi&#225;trica &#40;SEHOP&#41;"
            ]
          ]
        ]
      ]
      "resumen" => array:1 [
        0 => array:3 [
          "titulo" => "Graphical abstract"
          "clase" => "graphical"
          "resumen" => "<span id="abst0005" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><p id="spar0005" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall"><elsevierMultimedia ident="fig0020"></elsevierMultimedia></p></span>"
        ]
      ]
    ]
    "idiomaDefecto" => "es"
    "Traduccion" => array:1 [
      "en" => array:9 [
        "pii" => "S2341287923000042"
        "doi" => "10.1016/j.anpede.2023.01.003"
        "estado" => "S300"
        "subdocumento" => ""
        "abierto" => array:3 [
          "ES" => true
          "ES2" => true
          "LATM" => true
        ]
        "gratuito" => true
        "lecturas" => array:1 [
          "total" => 0
        ]
        "idiomaDefecto" => "en"
        "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S2341287923000042?idApp=UINPBA00005H"
      ]
    ]
    "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S1695403322002144?idApp=UINPBA00005H"
    "url" => "/16954033/0000009800000002/v1_202302031022/S1695403322002144/v1_202302031022/es/main.assets"
  ]
  "es" => array:20 [
    "idiomaDefecto" => true
    "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">Art&#237;culo especial</span>"
    "titulo" => "Programas de optimizaci&#243;n del uso de antibi&#243;ticos &#40;PROA&#41; en pediatr&#237;a de atenci&#243;n primaria"
    "tieneTextoCompleto" => true
    "paginas" => array:1 [
      0 => array:2 [
        "paginaInicial" => "136&#46;e1"
        "paginaFinal" => "136&#46;e11"
      ]
    ]
    "autores" => array:1 [
      0 => array:4 [
        "autoresLista" => "Mar&#237;a Rosa Alba&#241;il Ballesteros, Cristina Rodr&#237;guez Arranz, Rafael Jim&#233;nez Al&#233;s, Josefa Ares &#193;lvarez, Eulalia Mu&#241;oz Hiraldo, Pilar Lupiani Castellanos, Mar&#237;a Jos&#233; Mart&#237;nez Chamorro, C&#233;sar Garc&#237;a Vera, Mar&#237;a Carmen Su&#225;rez Arrabal"
        "autores" => array:10 [
          0 => array:4 [
            "nombre" => "Mar&#237;a Rosa"
            "apellidos" => "Alba&#241;il Ballesteros"
            "email" => array:1 [
              0 => "mralba100@hotmail.com"
            ]
            "referencia" => array:2 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">a</span>"
                "identificador" => "aff0005"
              ]
              1 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">&#42;</span>"
                "identificador" => "cor0005"
              ]
            ]
          ]
          1 => array:3 [
            "nombre" => "Cristina"
            "apellidos" => "Rodr&#237;guez Arranz"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">b</span>"
                "identificador" => "aff0010"
              ]
            ]
          ]
          2 => array:3 [
            "nombre" => "Rafael"
            "apellidos" => "Jim&#233;nez Al&#233;s"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">c</span>"
                "identificador" => "aff0015"
              ]
            ]
          ]
          3 => array:3 [
            "nombre" => "Josefa"
            "apellidos" => "Ares &#193;lvarez"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">d</span>"
                "identificador" => "aff0020"
              ]
            ]
          ]
          4 => array:3 [
            "nombre" => "Eulalia"
            "apellidos" => "Mu&#241;oz Hiraldo"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">e</span>"
                "identificador" => "aff0025"
              ]
            ]
          ]
          5 => array:3 [
            "nombre" => "Pilar"
            "apellidos" => "Lupiani Castellanos"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">f</span>"
                "identificador" => "aff0030"
              ]
            ]
          ]
          6 => array:3 [
            "nombre" => "Mar&#237;a Jos&#233;"
            "apellidos" => "Mart&#237;nez Chamorro"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">g</span>"
                "identificador" => "aff0035"
              ]
            ]
          ]
          7 => array:3 [
            "nombre" => "C&#233;sar"
            "apellidos" => "Garc&#237;a Vera"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">h</span>"
                "identificador" => "aff0040"
              ]
            ]
          ]
          8 => array:3 [
            "nombre" => "Mar&#237;a Carmen"
            "apellidos" => "Su&#225;rez Arrabal"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">i</span>"
                "identificador" => "aff0045"
              ]
            ]
          ]
          9 => array:1 [
            "colaborador" => "en representaci&#243;n del Grupo de Patolog&#237;a Infecciosa de la Asociaci&#243;n Espa&#241;ola de Pediatr&#237;a de Atenci&#243;n primaria &#40;AEPap&#41;"
          ]
        ]
        "afiliaciones" => array:9 [
          0 => array:3 [
            "entidad" => "Centro de Salud Cuzco&#44; Fuenlabrada&#44; Madrid&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "a"
            "identificador" => "aff0005"
          ]
          1 => array:3 [
            "entidad" => "Centro de Salud La Guindalera&#44; Logro&#241;o&#44; La Rioja&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "b"
            "identificador" => "aff0010"
          ]
          2 => array:3 [
            "entidad" => "Consultorio de La Roda de Andaluc&#237;a&#44; Sevilla&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "c"
            "identificador" => "aff0015"
          ]
          3 => array:3 [
            "entidad" => "Centro de Salud Virgen Peregrina&#46; Pontevedra&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "d"
            "identificador" => "aff0020"
          ]
          4 => array:3 [
            "entidad" => "Centro de Salud Doctor Castroviejo&#44; Madrid&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "e"
            "identificador" => "aff0025"
          ]
          5 => array:3 [
            "entidad" => "Unidad de Gesti&#243;n Cl&#237;nica Joaqu&#237;n Pece&#44; San Fernando&#44; C&#225;diz&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "f"
            "identificador" => "aff0030"
          ]
          6 => array:3 [
            "entidad" => "Centro de Salud de Polanco&#44; Polanco&#44; Cantabria&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "g"
            "identificador" => "aff0035"
          ]
          7 => array:3 [
            "entidad" => "Centro de Salud Jos&#233; Ram&#243;n Mu&#241;oz Fern&#225;ndez&#46; Zaragoza&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "h"
            "identificador" => "aff0040"
          ]
          8 => array:3 [
            "entidad" => "Centro de Salud Sardinero&#44; Santander&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "i"
            "identificador" => "aff0045"
          ]
        ]
        "correspondencia" => array:1 [
          0 => array:3 [
            "identificador" => "cor0005"
            "etiqueta" => "&#8270;"
            "correspondencia" => "Autor para correspondencia&#46;"
          ]
        ]
      ]
    ]
    "titulosAlternativos" => array:1 [
      "en" => array:1 [
        "titulo" => "Antimicrobial Stewardship Programs &#40;ASPS&#41; in pediatric primary care"
      ]
    ]
    "resumenGrafico" => array:2 [
      "original" => 0
      "multimedia" => array:7 [
        "identificador" => "fig0005"
        "etiqueta" => "Figura 1"
        "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "figura" => array:1 [
          0 => array:4 [
            "imagen" => "gr1.jpeg"
            "Alto" => 1852
            "Ancho" => 2508
            "Tamanyo" => 251891
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "<p id="spar0015" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Relaci&#243;n e interacci&#243;n entre los PROA y los niveles implicados&#46;</p>"
        ]
      ]
    ]
    "textoCompleto" => "<span class="elsevierStyleSections"><span id="sec0005" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0025">Introducci&#243;n&#58; estado actual</span><p id="par0005" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El aumento de resistencias microbianas a los antibi&#243;ticos relacionado con su consumo excesivo supone una amenaza para la salud p&#250;blica<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0200"><span class="elsevierStyleSup">1&#44;2</span></a>&#44; por lo que resulta imprescindible el establecimiento de programas de optimizaci&#243;n del uso de antibi&#243;ticos &#40;PROA&#41;<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0210"><span class="elsevierStyleSup">3&#44;4</span></a>&#46; Se ha demostrado que la reducci&#243;n del consumo produce una mejora en las cifras de sensibilidad<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0220"><span class="elsevierStyleSup">5</span></a><span class="elsevierStyleInf">&#46;</span> En los &#250;ltimos a&#241;os se registra en Espa&#241;a una tendencia descendente en el consumo de antibi&#243;ticos<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0225"><span class="elsevierStyleSup">6</span></a>&#44; pero a&#250;n mantenemos cifras altas respecto a otros pa&#237;ses europeos<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0230"><span class="elsevierStyleSup">7</span></a>&#46; El 92&#37;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0235"><span class="elsevierStyleSup">8</span></a> de este consumo corresponde a atenci&#243;n primaria &#40;AP&#41;&#44; aunque una parte podr&#237;a ser inducido &#40;el profesional emite una receta que ha sido prescrita en otro nivel asistencial&#41;&#46;</p><p id="par0010" class="elsevierStylePara elsevierViewall">No disponemos de cifras oficiales nacionales sobre consumo de antibi&#243;ticos en pediatr&#237;a&#44; pero hay datos<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0240"><span class="elsevierStyleSup">9</span></a> que muestran que tambi&#233;n es elevado&#44; sobre todo en menores de 3 a&#241;os<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0245"><span class="elsevierStyleSup">10</span></a>&#46; En pediatr&#237;a ha disminuido la prescripci&#243;n antibi&#243;tica<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0250"><span class="elsevierStyleSup">11</span></a>&#44; en parte por la implantaci&#243;n de t&#233;cnicas de diagn&#243;stico r&#225;pido microbiol&#243;gico<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0255"><span class="elsevierStyleSup">12&#8211;15</span></a> o la adopci&#243;n de estrategias de prescripci&#243;n diferida &#40;condicionada a la evoluci&#243;n del proceso&#41; en casos seleccionados<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0275"><span class="elsevierStyleSup">16</span></a>&#46; Tambi&#233;n ha mejorado el patr&#243;n de prescripci&#243;n&#44; disminuyendo la utilizaci&#243;n de antibi&#243;ticos de amplio espectro<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0250"><span class="elsevierStyleSup">11</span></a>&#44; pero a&#250;n existe margen de mejora<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0280"><span class="elsevierStyleSup">17&#44;18</span></a>&#46;</p></span><span id="sec0010" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0030">Programas de optimizaci&#243;n del uso de antibi&#243;ticos</span><span id="sec0015" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0035">Definici&#243;n y objetivos generales de los programas de optimizaci&#243;n del uso de antibi&#243;ticos</span><p id="par0015" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Los PROA tienen como objetivo mejorar el resultado de los pacientes que necesitan antibi&#243;ticos&#44; minimizar sus efectos adversos&#44; controlar la aparici&#243;n de resistencias y garantizar el uso de tratamientos coste-eficaces&#46; Implican a instituciones&#44; profesionales y poblaci&#243;n &#40;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#fig0005">fig&#46; 1</a>&#41; con interacciones entre ellos&#44; debiendo adaptarse a las caracter&#237;sticas de cada &#225;mbito asistencial<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0290"><span class="elsevierStyleSup">19</span></a>&#46;</p><elsevierMultimedia ident="fig0005"></elsevierMultimedia></span><span id="sec0020" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0040">Programas de optimizaci&#243;n del uso de antibi&#243;ticos en atenci&#243;n primaria</span><p id="par0020" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Debe tener en cuenta&#58;</p><span id="sec0025" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0045">Caracter&#237;sticas asistenciales<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0290"><span class="elsevierStyleSup">19&#8211;21</span></a></span><p id="par0025" class="elsevierStylePara elsevierViewall"><ul class="elsevierStyleList" id="lis0005"><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0005"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0030" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Longitudinalidad asistencial&#44; permitiendo un mejor conocimiento del paciente y su entorno&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0010"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0035" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Posibilidad de intervenci&#243;n individual y comunitaria en actividades de promoci&#243;n y prevenci&#243;n&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0015"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0040" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Alta presi&#243;n asistencial e hiperfrecuentaci&#243;n<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0305"><span class="elsevierStyleSup">22</span></a>&#44; limitando el tiempo destinado a cada paciente&#44; educaci&#243;n sanitaria y a actividades no asistenciales&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0020"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0045" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Variabilidad en el acceso a pruebas de diagn&#243;stico r&#225;pido&#44; as&#237; como a la realizaci&#243;n y resultados de otras pruebas microbiol&#243;gicas<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0310"><span class="elsevierStyleSup">23</span></a>&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0025"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0050" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Necesidad impuesta de asumir la prescripci&#243;n realizada por otros profesionales y servicios&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0030"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0055" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Ausencia de sistemas de ayuda en la toma de decisiones &#40;SATD&#41; en la historia cl&#237;nica &#40;HC&#41; informatizada &#40;algoritmos o alertas ante prescripciones inadecuadas&#41;&#46;</p></li></ul></p></span><span id="sec0030" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0050">Situaci&#243;n del profesional</span><p id="par0060" class="elsevierStylePara elsevierViewall"><ul class="elsevierStyleList" id="lis0010"><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0035"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0065" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Existencia de numerosas y distintas unidades de gesti&#243;n &#40;gerencias&#44; &#225;reas&#44; distritos sanitarios&#44; centros de salud&#41; con diferente organizaci&#243;n&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0040"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0070" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Falta de unanimidad entre &#225;reas sanitarias en las gu&#237;as antimicrobianas de referencia&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0045"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0075" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Diferencias asistenciales entre el medio rural y el medio urbano<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0315"><span class="elsevierStyleSup">24</span></a>&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0050"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0080" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Aislamiento y dispersi&#243;n de los pediatras de AP con mayor dificultad de acceso a actividades formativas y al intercambio de informaci&#243;n entre profesionales&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0055"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0085" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Variabilidad en la oferta y el acceso a actividades de formaci&#243;n continuada&#44; no siempre adaptadas a las necesidades de los profesionales&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0060"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0090" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Importantes barreras en la puesta en marcha&#44; desarrollo y participaci&#243;n de proyectos de investigaci&#243;n&#44; por el aislamiento profesional&#44; la alta presi&#243;n asistencial&#44; trabas burocr&#225;ticas y normativa no adaptada a las caracter&#237;sticas de AP&#46;</p></li></ul></p></span></span><span id="sec0035" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0055">Estrategias de implementaci&#243;n de los programas de optimizaci&#243;n del uso de antibi&#243;ticos&#46; Marco normativo<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0290"><span class="elsevierStyleSup">19</span></a> &#40;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tbl0005">tabla 1</a>&#41;</span><p id="par0095" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En el a&#241;o 2014 el Consejo Interterritorial del Sistema Nacional de Salud establece el Plan Nacional frente a la resistencia a los antibi&#243;ticos &#40;PRAN&#41; cuyo objetivo es reducir el riesgo de selecci&#243;n y diseminaci&#243;n de resistencias a los antibi&#243;ticos y su impacto sobre la salud humana y animal&#44; preservando de manera sostenible la eficacia de los antibi&#243;ticos existentes&#46; La &#250;ltima actualizaci&#243;n se ha realizado en 2022<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0225"><span class="elsevierStyleSup">6</span></a>&#46;</p><elsevierMultimedia ident="tbl0005"></elsevierMultimedia><p id="par0100" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El PRAN establece la necesidad de poner en marcha programas de promoci&#243;n de uso prudente de antibi&#243;ticos&#44; dando lugar a los PROA en el &#225;mbito hospitalario y comunitario&#46; Los PROA deben ser iniciativas institucionales adaptadas a su realidad asistencial&#44; sus necesidades y prioridades establecidas&#46; En la <a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tbl0005">tabla 1</a> se detallan las competencias y niveles de actuaci&#243;n y coordinaci&#243;n entre las distintas instituciones&#46;</p><p id="par0105" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Los PROA en el &#225;mbito comunitario deben&#58;<ul class="elsevierStyleList" id="lis0015"><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0065"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0110" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Ser una iniciativa institucional&#44; creando una comisi&#243;n de optimizaci&#243;n de uso de antibi&#243;ticos&#46; Esta deber&#225; encuadrarse en el sistema organizativo correspondiente y cuyas caracter&#237;sticas depender&#225;n de las peculiaridades del sistema sanitario de cada CC&#46; AA&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0070"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0115" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Establecer una coordinaci&#243;n efectiva interniveles sanitarios&#58; hospital y centros sociosanitarios&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0075"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0120" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Adaptarse a las peculiaridades del entorno&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0080"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0125" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Organizarse en torno a los equipos multidisciplinares&#44; englobando a los profesionales de AP de adultos y pediatr&#237;a y otras especialidades en el &#225;mbito del diagn&#243;stico&#44; tratamiento de enfermedades infecciosas y uso de antibi&#243;ticos&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0085"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0130" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Contar con el apoyo de la direcci&#243;n-gerencia del &#225;rea sanitaria correspondiente&#44; cuya responsabilidad es aportar los recursos necesarios para el desarrollo de las actividades proyectadas&#46;</p></li></ul></p><p id="par0135" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Dentro de este programa en AP se deben establecer unos objetivos e indicadores pedi&#225;tricos concretos&#46;</p><p id="par0140" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En base a los objetivos alcanzados se considera&#58;<ul class="elsevierStyleList" id="lis0020"><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0090"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0145" class="elsevierStylePara elsevierViewall">PROA b&#225;sico&#58; aquellas medidas que deber&#237;an ser incorporadas por todos los profesionales&#44; de los diferentes equipos y &#225;reas de salud&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0095"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0150" class="elsevierStylePara elsevierViewall">PROA avanzado&#58; medidas recomendables en centros con un mayor recorrido en la implantaci&#243;n de los programas&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0100"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0155" class="elsevierStylePara elsevierViewall">PROA excelente&#58; medidas a aplicar en centros de referencia del &#225;rea&#46;</p></li></ul></p><p id="par0160" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Es importante que las estrategias e intervenciones dise&#241;adas impliquen tanto al colectivo como a los profesionales concretos&#44; por lo que deber&#237;an incluirse en el contrato programa e incentivarse a nivel de equipos y de profesionales<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0320"><span class="elsevierStyleSup">25</span></a>&#46;</p></span><span id="sec0040" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0060">Equipos de programas de optimizaci&#243;n del uso de antibi&#243;ticos de atenci&#243;n primaria&#58; miembros y funciones</span><p id="par0165" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El equipo PROA debe constituirse formalmente&#44; definiendo una estructura organizativa&#58; integrantes&#44; estrategias&#44; intervenciones y evaluaci&#243;n&#46; Debe reunirse peri&#243;dicamente y emitir un informe anual&#46;</p><p id="par0170" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Deben formar parte del equipo&#44; adem&#225;s de un m&#233;dico de familia&#44; un m&#233;dico de la urgencia &#40;hospitalaria&#47;extrahospitalaria&#41;&#44; al menos un pediatra de AP&#44; un microbi&#243;logo y un farmac&#233;utico de &#225;rea&#44; adem&#225;s de un representante de la direcci&#243;n asistencial&#47;Gerencia&#46; Siempre que sea posible se incluir&#225;n otros profesionales &#40;enfermer&#237;a&#44; odontopediatras&#41; puntual o permanentemente&#46; Corresponde al microbi&#243;logo aportar peri&#243;dicamente los datos locales de resistencia de los microorganismos m&#225;s frecuentemente aislados en las muestras pedi&#225;tricas del &#225;mbito comunitario&#44; participar en el plan de formaci&#243;n de los profesionales sobre toma&#44; conservaci&#243;n y transporte de muestras&#44; interpretaci&#243;n de resultados microbiol&#243;gicos y antibiogramas&#44; justificaci&#243;n de las peticiones&#44; utilizaci&#243;n e interpretaci&#243;n de las pruebas de diagn&#243;stico en el punto de atenci&#243;n al paciente y a su vez recibir informaci&#243;n sobre problem&#225;tica&#44; dudas y sugerencias de los profesionales de AP&#46; Debe consensuarse un modelo de antibiograma entre AP y el laboratorio de referencia<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0325"><span class="elsevierStyleSup">26</span></a>&#46; El farmac&#233;utico debe aportar los datos de consumo de antibi&#243;ticos&#44; comentar los indicadores&#44; su significado&#44; alcance y evoluci&#243;n&#46;</p><p id="par0175" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Con el objetivo de establecer de forma coordinada los criterios de instauraci&#243;n y selecci&#243;n de antibioterapia en el abordaje de los procesos comunitarios pedi&#225;tricos m&#225;s prevalentes&#44; as&#237; como los criterios de derivaci&#243;n&#44; independientemente del nivel asistencial en que el paciente sea atendido&#44; en los equipos PROA del hospital y de AP deben incluirse pediatras de ambos niveles &#40;preferiblemente de la urgencia hospitalaria&#41;&#46;</p><p id="par0180" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Las actividades PROA deben dotarse de recursos humanos espec&#237;ficos e incluirse en la agenda de los profesionales implicados&#46; Deben contar con el soporte tecnol&#243;gico necesario y asegurar el acceso a cada uno de los profesionales&#46;</p><p id="par0185" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En funci&#243;n de sus posibilidades&#44; en cada centro de salud&#47;unidad de gesti&#243;n cl&#237;nica o equivalente&#44; se nombrar&#225; un referente en antibi&#243;ticos que permitir&#225; la comunicaci&#243;n bidireccional entre la comisi&#243;n&#47;equipo de optimizaci&#243;n de uso de antibi&#243;ticos y el centro en relaci&#243;n con temas organizativos y funcionales&#46;</p></span></span><span id="sec0045" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0065">Programas de optimizaci&#243;n del uso de antibi&#243;ticos en pediatr&#237;a de atenci&#243;n primaria</span><span id="sec0050" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0070">Objetivos generales y su desarrollo</span><p id="par0190" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Seg&#250;n el documento&#160;&#171;Objetivos de mejora prioritarios en pediatr&#237;a de AP&#187;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0330"><span class="elsevierStyleSup">27</span></a> se establecen los siguientes objetivos generales &#40;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tbl0030">tabla 2</a>&#41; y las medidas necesarias para alcanzarlos &#40;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tbl0035">tabla 3</a>&#41;&#58;<ul class="elsevierStyleList" id="lis0025"><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0105"><span class="elsevierStyleLabel">1&#46;</span><p id="par0195" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Disminuir la cantidad global de prescripci&#243;n antibi&#243;tica&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0110"><span class="elsevierStyleLabel">2&#46;</span><p id="par0200" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Disminuir la prescripci&#243;n en procesos no bacterianos&#58; catarros de v&#237;as altas &#40;CVA&#41;&#44; bronquiolitis&#44; bronquitis&#44; amigdalitis virales&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0115"><span class="elsevierStyleLabel">3&#46;</span><p id="par0205" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Mejorar la adecuaci&#243;n en procesos concretos&#44; la utilizaci&#243;n de antibi&#243;ticos de espectro reducido y realizaci&#243;n de pruebas complementarias en los procesos en que est&#233;n disponibles&#46;</p></li></ul></p><elsevierMultimedia ident="tbl0030"></elsevierMultimedia><elsevierMultimedia ident="tbl0035"></elsevierMultimedia><p id="par0210" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Adem&#225;s&#44; deben fijarse objetivos m&#225;s concretos adaptados a la situaci&#243;n de cada &#225;rea&#44; centro y a cada profesional&#44; que deben revisarse peri&#243;dicamente y redefinirse en fases sucesivas&#46; Tambi&#233;n deben fijarse las estrategias e intervenciones que conduzcan a la consecuci&#243;n de estos&#44; haciendo hincapi&#233; en los aspectos de seguridad y calidad asistenciales<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0210"><span class="elsevierStyleSup">3</span></a>&#46;</p></span><span id="sec0055" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0075">Medidas necesarias para llevarlos a cabo</span><p id="par0215" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Las medidas de los PROA deben incluir e implicar a los prescriptores y a todas las categor&#237;as profesionales del centro&#44; incluidos los profesionales en proceso de formaci&#243;n &#40;estudiantes de pregrado&#44; especialistas en formaci&#243;n de medicina de familia&#44; pediatr&#237;a y enfermer&#237;a&#41;&#44; de manera que las actividades y mensajes de todos los profesionales contribuyan a optimizar la prescripci&#243;n de antibi&#243;ticos y a la educaci&#243;n de la poblaci&#243;n en el uso adecuado de los mismos<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0210"><span class="elsevierStyleSup">3&#44;20</span></a>&#46; Por ejemplo&#44; enfermer&#237;a y auxiliares deben conocer la forma correcta de toma&#44; conservaci&#243;n y env&#237;o de muestras y en la gesti&#243;n de la demanda se deben obviar comentarios que aumenten las expectativas de pacientes y familias sobre prescripci&#243;n de antibi&#243;ticos&#46;</p><p id="par0220" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Las medidas e intervenciones concretas pueden depender de la instituci&#243;n&#44; incluso de instituciones externas a AP&#44; o del profesional&#44; pero suelen precisar para su desarrollo la participaci&#243;n de ambas instancias&#46; Deben tener car&#225;cter obligatorio y evaluarse peri&#243;dicamente&#46; Pueden incluir m&#250;ltiples medidas&#44; a distintos niveles<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0210"><span class="elsevierStyleSup">3&#44;20&#44;25&#44;28&#44;29</span></a> y deben mantenerse en el tiempo<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0295"><span class="elsevierStyleSup">20&#44;25</span></a>&#46;<span class="elsevierStyleVsp" style="height:0.5px"></span></p><p id="par0225" class="elsevierStylePara elsevierViewall"><span class="elsevierStyleItalic">Medidas relativas a la organizaci&#243;n</span><ul class="elsevierStyleList" id="lis0030"><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0120"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0230" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Para realizar una prescripci&#243;n antibi&#243;tica emp&#237;rica adecuada debe tenerse en cuenta la etiolog&#237;a y los pat&#243;genos m&#225;s frecuentemente responsables de cada proceso infeccioso y la tasa de resistencias antibi&#243;ticas que presentan&#46; Para ello&#44; el prescriptor debe tener acceso a datos de vigilancia epidemiol&#243;gica del &#225;rea&#44; nacionales e internacionales&#44; actualizados y estratificados por edad y procedencia de las muestras &#40;comunitarias&#44; hospitalarias&#44; urgencias y consultas externas hospitalarias&#41;&#46; Estos datos deben permanecer disponibles&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0125"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0235" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Debe existir una gu&#237;a de referencia con recomendaciones sobre indicaci&#243;n de tratamiento y profilaxis en los distintos procesos infecciosos&#46; Puede adaptarse al &#225;rea en funci&#243;n de datos epidemiol&#243;gicos que lo justifiquen&#46; Debe incluir indicaciones en pacientes con situaciones especiales<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0320"><span class="elsevierStyleSup">25</span></a>&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0130"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0240" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Es prioritario que esta Gu&#237;a se incluya en la historia digital como herramienta electr&#243;nica de apoyo a la prescripci&#243;n<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0320"><span class="elsevierStyleSup">25</span></a> y ayuda en determinados aspectos de seguridad del paciente &#40;insuficiencia renal o hep&#225;tica&#44; alergias&#44; etc&#46;&#41; ofreciendo alternativas individualizadas seg&#250;n la enfermedad de base de cada paciente&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0135"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0245" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En los procesos en que existen pruebas microbiol&#243;gicas que ayuden a realizar un tratamiento antibi&#243;tico dirigido &#40;test r&#225;pidos u otras pruebas complementarias&#41; se precisa asegurar el acceso a las mismas y las indicaciones de realizaci&#243;n&#46; Tanto los test r&#225;pidos como sus resultados deben contar con un registro espec&#237;fico dentro de la HC digital&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0140"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0250" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Hay que asegurar el acceso informatizado a resultados anal&#237;ticos&#44; microbiol&#243;gicos y radiol&#243;gicos de los pacientes en tiempo real&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0145"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0255" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Debe dise&#241;arse un sistema de asesoramiento o resoluci&#243;n de dudas mediante sesiones en las que los profesionales se autoauditen&#160;sobre casos concretos&#44; tratamiento emp&#237;rico y&#47;o dirigido y asesor&#237;as personalizadas<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0320"><span class="elsevierStyleSup">25</span></a>&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0150"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0260" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En las &#225;reas en las que se detecten usos inadecuados&#44; es preciso emprender medidas selectivas&#59; por ejemplo&#58; reedici&#243;n de cursos de formaci&#243;n&#44; captaci&#243;n activa de profesionales con peores perfiles de prescripci&#243;n con asesor&#237;as individualizadas selectivas para ellos&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0155"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0265" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Las instituciones&#44; deben impulsar e implicar a los profesionales de AP en proyectos para conocer las resistencias de pat&#243;genos en los principales procesos infecciosos pedi&#225;tricos&#44; as&#237; como facilitar la realizaci&#243;n de los proyectos presentados por los profesionales&#46; Deben programarse estudios centinela con cierta periodicidad &#40;1-2 a&#241;os&#41; con muestras recibidas desde la comunidad&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0160"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0270" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La formaci&#243;n de los profesionales constituye una l&#237;nea estrat&#233;gica espec&#237;fica&#46; Debe ser obligatoria&#44; es decir&#44; incluida en el horario laboral de los profesionales&#44; incentivada e incluir contenidos sobre los que se constate margen de mejora&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0165"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0275" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Los contenidos deben adaptarse a las actividades de los distintos profesionales&#44; basarse en la pr&#225;ctica y supuestos reales para percibir la aplicabilidad de lo aprendido&#44; ser continuada en el tiempo&#44; permanecer disponible&#44; aprovechar los recursos tecnol&#243;gicos y considerar el desarrollo de aplicaciones para dispositivos electr&#243;nicos&#46; Parecen m&#225;s eficaces las intervenciones presenciales dirigidas a grupos peque&#241;os o cara a cara &#40;personalizadas&#41;<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0210"><span class="elsevierStyleSup">3&#44;20</span></a>&#46; Es importante que se lleve a cabo por profesionales del mismo &#225;mbito&#44; que conozcan la realidad asistencial y las posibilidades de actuaci&#243;n<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0345"><span class="elsevierStyleSup">30&#44;31</span></a>&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0170"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0280" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Adem&#225;s de incluir los aspectos epidemiol&#243;gicos y cl&#237;nicos mencionados&#44; debe incluir t&#233;cnicas y habilidades de comunicaci&#243;n<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0295"><span class="elsevierStyleSup">20</span></a><span class="elsevierStyleSup">&#44;</span> as&#237; como la formaci&#243;n de formadores&#46;</p></li></ul></p><p id="par0285" class="elsevierStylePara elsevierViewall"><span class="elsevierStyleItalic">Medidas durante la prescripci&#243;n</span> &#40;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tbl0020">tabla 4</a>&#41;<ul class="elsevierStyleList" id="lis0035"><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0175"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0290" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La indicaci&#243;n de tratamiento antibi&#243;tico debe fijarse de forma rigurosa&#44; siempre ligada a un diagn&#243;stico y con una pauta de dosis y duraci&#243;n correcta<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0210"><span class="elsevierStyleSup">3&#44;20</span></a>&#46; Debe registrarse por parte del prescriptor en la HC&#46; Ser&#237;a de m&#225;xima utilidad incorporar en la HC electr&#243;nica sistemas de alerta ante una prescripci&#243;n inadecuada que recuerden o remitan a la recomendaci&#243;n adecuada &#40;sea la no prescripci&#243;n o un f&#225;rmaco diferente&#41;<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0210"><span class="elsevierStyleSup">3&#44;25</span></a>&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0180"><span class="elsevierStyleLabel"><span class="elsevierStyleBold">&#8226;</span></span><p id="par0295" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Se debe informar al paciente sobre las decisiones en antibioterapia y el cumplimiento correcto de las mismas<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0210"><span class="elsevierStyleSup">3</span></a>&#46; Es necesario contar con material de apoyo integrado en el sistema inform&#225;tico&#46;</p></li></ul></p><elsevierMultimedia ident="tbl0020"></elsevierMultimedia><p id="par0300" class="elsevierStylePara elsevierViewall"><span class="elsevierStyleItalic">Medidas de prevenci&#243;n y educaci&#243;n sanitaria</span></p><p id="par0305" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Muy necesarias para mejorar los conocimientos sobre antibi&#243;ticos de la poblaci&#243;n<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0355"><span class="elsevierStyleSup">32</span></a>&#58;<ul class="elsevierStyleList" id="lis0040"><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0185"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0310" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Promover las medidas preventivas que contribuyen a disminuir las infecciones e indirectamente el uso de antibi&#243;ticos&#58; prevenci&#243;n del tabaquismo pasivo y activo&#44; higiene de manos<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0360"><span class="elsevierStyleSup">33</span></a>&#44; antisepsia&#44; medidas de aislamiento y distancia social en personas enfermas y vacunaci&#243;n<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0365"><span class="elsevierStyleSup">34</span></a>&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0190"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0315" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Realizar actividades continuadas de educaci&#243;n para la salud &#40;EpS&#41;<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0210"><span class="elsevierStyleSup">3&#44;20</span></a> sobre uso racional de los antibi&#243;ticos en centros sanitarios&#44; educativos&#44; sociales&#44; deportivos&#44; de ocio&#44; etc&#46; Deben colaborar enfermer&#237;a&#44; t&#233;cnicos de EpS&#44; profesorado de centros educativos<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0370"><span class="elsevierStyleSup">35</span></a>&#44; pediatras y el personal de las oficinas de farmacia<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0375"><span class="elsevierStyleSup">36</span></a>&#44; as&#237; como utilizar web&#44; redes sociales&#44; medios de comunicaci&#243;n locales y material de apoyo &#40;videos&#44; infograf&#237;as&#44; etc&#46;&#41;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0295"><span class="elsevierStyleSup">20</span></a>&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0195"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0320" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Participaci&#243;n en jornadas dedicadas espec&#237;ficamente al problema de las resistencias a los antibi&#243;ticos&#44; o bien enmarcadas en otras actividades de promoci&#243;n de la salud &#40;semana de la salud&#41; en colaboraci&#243;n con asociaciones y corporaciones locales&#46;</p></li></ul></p></span><span id="sec0060" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0080">Evaluaci&#243;n</span><span id="sec0065" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0085">Monitorizaci&#243;n y evaluaci&#243;n de los objetivos&#58; indicadores de consumo de antibi&#243;ticos en pediatr&#237;a de atenci&#243;n primaria &#40;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tbl0025">tabla 5</a>&#41;</span><p id="par0325" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Son &#250;tiles para medir las tasas de consumo de antibi&#243;ticos&#44; analizar la selecci&#243;n adecuada por grupos o antibi&#243;ticos que no son de primera elecci&#243;n en la mayor&#237;a de los procesos &#40;amoxicilina-clavul&#225;nico&#44; macr&#243;lidos&#44; cefalosporinas de 3&#46;&#170; generaci&#243;n&#41; o la exposici&#243;n individual a antibi&#243;ticos&#46; Son aplicables a todos los servicios de salud de las CC&#46; AA&#46; Pueden valorar tambi&#233;n la adecuaci&#243;n de la prescripci&#243;n &#40;indicadores cualitativos&#41; aunque ello depende de un buen registro en la HC&#46; Deben presentar datos desagregados por edad<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0380"><span class="elsevierStyleSup">37</span></a>&#46; Pueden explotarse a nivel local&#44; regional y nacional y la informaci&#243;n que aportan se debe revertir al profesional de forma peri&#243;dica y frecuente<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0210"><span class="elsevierStyleSup">3&#44;25</span></a> para conocer tendencias&#46;</p><elsevierMultimedia ident="tbl0025"></elsevierMultimedia><p id="par0330" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Pueden sobreestimar el consumo real en casos de prescripci&#243;n diferida&#46;</p><p id="par0335" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Es importante atribuir a cada profesional su prescripci&#243;n real&#44; es decir&#44; eliminar la prescripci&#243;n inducida&#46;</p></span><span id="sec0070" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0090">Monitorizaci&#243;n y evaluaci&#243;n de las intervenciones y medidas</span><p id="par0340" class="elsevierStylePara elsevierViewall"><ul class="elsevierStyleList" id="lis0045"><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0200"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0345" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Los PROA deben incluir sistemas de registro y recuperaci&#243;n de datos para valorar la implantaci&#243;n&#44; evoluci&#243;n&#44; resultados y posibles efectos no deseados&#44; de las intervenciones y medidas realizadas<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0385"><span class="elsevierStyleSup">38</span></a>&#46; Deben estar disponibles para el profesional&#44; direcci&#243;n del centro&#44; distrito&#44; &#225;rea o servicio de salud<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0210"><span class="elsevierStyleSup">3&#44;37</span></a>&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0205"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0350" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El prescriptor debe registrar y documentar en la HC la indicaci&#243;n de antibioterapia&#44; dosis&#44; pauta y duraci&#243;n del tratamiento&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0210"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0355" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Las instituciones deben impulsar e implicar a los profesionales de AP en la realizaci&#243;n de proyectos para conocer los resultados de las intervenciones realizadas y encaminadas a realizar una mejor prescripci&#243;n&#44; as&#237; como facilitar la realizaci&#243;n de los proyectos presentados por ellos&#46;</p></li><li class="elsevierStyleListItem" id="lsti0215"><span class="elsevierStyleLabel">&#8226;</span><p id="par0360" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Al igual que otras gu&#237;as y documentos dirigidos al &#225;mbito pedi&#225;trico se propone considerar la validez del indicador &#171;DOT&#187; &#40;days of therapy&#44; n&#46;&#176; d&#237;as de tratamiento&#47;1&#46;000 tarjetas&#41;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0390"><span class="elsevierStyleSup">39</span></a>&#46;</p></li></ul></p></span></span></span><span id="sec0075" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0095">Limitaciones</span><p id="par0365" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Algunas de las caracter&#237;sticas de la AP &#40;dispersi&#243;n&#44; aislamiento&#44; falta de tiempo&#44; elevada presi&#243;n asistencial&#44; etc&#46;&#41; son comprobadas limitaciones para el &#233;xito de los PROA&#44; as&#237; como la dependencia de servicios externos a AP&#46;</p><p id="par0370" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Por otro lado&#44; la mayor&#237;a de los procesos infecciosos atendidos en AP no precisan ni disponen de pruebas diagn&#243;sticas microbiol&#243;gicas&#44; lo que supone una limitaci&#243;n para disponer de informaci&#243;n actualizada sobre su etiolog&#237;a&#46; Esto supone un elevado grado de incertidumbre en su manejo&#46;</p><p id="par0375" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Las unidades de medida &#171;tradicionales&#187; &#40;DDD&#44; n&#46;&#176; de envases&#44; etc&#46;&#41; presentan limitaciones para la medida de la prescripci&#243;n en edad pedi&#225;trica debido a la variaci&#243;n de las dosis en funci&#243;n de edad y&#47;o peso&#44; el alto n&#250;mero de presentaciones en jarabes y la dificultad para prescribir distintos tama&#241;os de envases en la misma receta&#46;</p></span><span id="sec0080" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0100">Conclusiones</span><p id="par0380" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Es necesaria la implementaci&#243;n de los PROA de pediatr&#237;a en AP adapt&#225;ndose a sus caracter&#237;sticas y de forma coordinada con otros niveles asistenciales&#44; ya que han demostrado tener un importante papel en la disminuci&#243;n de las resistencias bacterianas&#46;</p><p id="par0385" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Es preciso avanzar en la dotaci&#243;n de medios diagn&#243;sticos y desarrollar herramientas inform&#225;ticas de ayuda a la prescripci&#243;n integradas en los programas de AP&#46; Los profesionales deben recibir informaci&#243;n sobre indicadores y resultados de las intervenciones realizadas&#46;</p><p id="par0390" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Los profesionales deben disponer de tiempo para realizar intervenciones tanto a nivel individual como comunitario&#44; implicando a pacientes y poblaci&#243;n en una utilizaci&#243;n racional de los antibi&#243;ticos&#46;</p><p id="par0395" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Las sociedades cient&#237;ficas desempe&#241;an una gran labor para mejorar nuestro trabajo&#59; sin embargo&#44; la formaci&#243;n continuada de los profesionales y de los miembros de los equipos PROA&#44; debe ser responsabilidad de las administraciones&#44; ajena a la industria&#44; de car&#225;cter obligatorio&#44; incluida dentro de la jornada laboral y ligada a objetivos de productividad&#47;valoraci&#243;n curricular&#46;</p></span><span id="sec0085" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0105">Financiaci&#243;n</span><p id="par0400" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Para la realizaci&#243;n de este documento no se&#160;han recibido ayudas espec&#237;ficas provenientes de agencias del&#160;sector&#160;p&#250;blico&#44; sector comercial o entidades sin &#225;nimo de lucro&#46;</p></span><span id="sec0090" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0110">Conflicto de intereses</span><p id="par0405" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Ninguno de los autores presenta conflicto de intereses en relaci&#243;n con la elaboraci&#243;n de este documento&#46;</p></span></span>"
    "textoCompletoSecciones" => array:1 [
      "secciones" => array:13 [
        0 => array:3 [
          "identificador" => "xres1842022"
          "titulo" => "Resumen"
          "secciones" => array:1 [
            0 => array:1 [
              "identificador" => "abst0005"
            ]
          ]
        ]
        1 => array:2 [
          "identificador" => "xpalclavsec1605144"
          "titulo" => "Palabras clave"
        ]
        2 => array:3 [
          "identificador" => "xres1842021"
          "titulo" => "Abstract"
          "secciones" => array:1 [
            0 => array:1 [
              "identificador" => "abst0010"
            ]
          ]
        ]
        3 => array:2 [
          "identificador" => "xpalclavsec1605143"
          "titulo" => "Keywords"
        ]
        4 => array:2 [
          "identificador" => "sec0005"
          "titulo" => "Introducci&#243;n&#58; estado actual"
        ]
        5 => array:3 [
          "identificador" => "sec0010"
          "titulo" => "Programas de optimizaci&#243;n del uso de antibi&#243;ticos"
          "secciones" => array:4 [
            0 => array:2 [
              "identificador" => "sec0015"
              "titulo" => "Definici&#243;n y objetivos generales de los programas de optimizaci&#243;n del uso de antibi&#243;ticos"
            ]
            1 => array:3 [
              "identificador" => "sec0020"
              "titulo" => "Programas de optimizaci&#243;n del uso de antibi&#243;ticos en atenci&#243;n primaria"
              "secciones" => array:2 [
                0 => array:2 [
                  "identificador" => "sec0025"
                  "titulo" => "Caracter&#237;sticas asistenciales"
                ]
                1 => array:2 [
                  "identificador" => "sec0030"
                  "titulo" => "Situaci&#243;n del profesional"
                ]
              ]
            ]
            2 => array:2 [
              "identificador" => "sec0035"
              "titulo" => "Estrategias de implementaci&#243;n de los programas de optimizaci&#243;n del uso de antibi&#243;ticos&#46; Marco normativo &#40;tabla 1&#41;"
            ]
            3 => array:2 [
              "identificador" => "sec0040"
              "titulo" => "Equipos de programas de optimizaci&#243;n del uso de antibi&#243;ticos de atenci&#243;n primaria&#58; miembros y funciones"
            ]
          ]
        ]
        6 => array:3 [
          "identificador" => "sec0045"
          "titulo" => "Programas de optimizaci&#243;n del uso de antibi&#243;ticos en pediatr&#237;a de atenci&#243;n primaria"
          "secciones" => array:3 [
            0 => array:2 [
              "identificador" => "sec0050"
              "titulo" => "Objetivos generales y su desarrollo"
            ]
            1 => array:2 [
              "identificador" => "sec0055"
              "titulo" => "Medidas necesarias para llevarlos a cabo"
            ]
            2 => array:3 [
              "identificador" => "sec0060"
              "titulo" => "Evaluaci&#243;n"
              "secciones" => array:2 [
                0 => array:2 [
                  "identificador" => "sec0065"
                  "titulo" => "Monitorizaci&#243;n y evaluaci&#243;n de los objetivos&#58; indicadores de consumo de antibi&#243;ticos en pediatr&#237;a de atenci&#243;n primaria &#40;tabla 5&#41;"
                ]
                1 => array:2 [
                  "identificador" => "sec0070"
                  "titulo" => "Monitorizaci&#243;n y evaluaci&#243;n de las intervenciones y medidas"
                ]
              ]
            ]
          ]
        ]
        7 => array:2 [
          "identificador" => "sec0075"
          "titulo" => "Limitaciones"
        ]
        8 => array:2 [
          "identificador" => "sec0080"
          "titulo" => "Conclusiones"
        ]
        9 => array:2 [
          "identificador" => "sec0085"
          "titulo" => "Financiaci&#243;n"
        ]
        10 => array:2 [
          "identificador" => "sec0090"
          "titulo" => "Conflicto de intereses"
        ]
        11 => array:2 [
          "identificador" => "xack650435"
          "titulo" => "Agradecimientos"
        ]
        12 => array:1 [
          "titulo" => "Bibliograf&#237;a"
        ]
      ]
    ]
    "pdfFichero" => "main.pdf"
    "tienePdf" => true
    "fechaRecibido" => "2022-10-25"
    "fechaAceptado" => "2022-12-17"
    "PalabrasClave" => array:2 [
      "es" => array:1 [
        0 => array:4 [
          "clase" => "keyword"
          "titulo" => "Palabras clave"
          "identificador" => "xpalclavsec1605144"
          "palabras" => array:6 [
            0 => "Programas de optimizaci&#243;n del uso de antibi&#243;ticos"
            1 => "Pediatr&#237;a"
            2 => "Antibi&#243;ticos"
            3 => "Atenci&#243;n primaria"
            4 => "Resistencias bacterianas"
            5 => "Mejora de calidad"
          ]
        ]
      ]
      "en" => array:1 [
        0 => array:4 [
          "clase" => "keyword"
          "titulo" => "Keywords"
          "identificador" => "xpalclavsec1605143"
          "palabras" => array:6 [
            0 => "Antimicrobial Stewardship Programs"
            1 => "Pediatrics"
            2 => "Antibiotics"
            3 => "Primary care"
            4 => "Antibiotic resistance"
            5 => "Quality improvement"
          ]
        ]
      ]
    ]
    "tieneResumen" => true
    "resumen" => array:2 [
      "es" => array:2 [
        "titulo" => "Resumen"
        "resumen" => "<span id="abst0005" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><p id="spar0005" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">La resistencia&#160;a antibi&#243;ticos supone una amenaza para la salud p&#250;blica&#160;a nivel mundial&#46;&#160;Su estrecha relaci&#243;n con el consumo de antibi&#243;ticos hace necesaria la adopci&#243;n de medidas para optimizar su uso&#46;&#160;Los programas de optimizaci&#243;n del uso de antibi&#243;ticos &#40;PROA&#41;&#160;se dise&#241;an&#160;para mejorar los resultados cl&#237;nicos de los pacientes con infecciones&#44; minimizar los efectos adversos asociados a&#160;su uso&#160;y garantizar la administraci&#243;n de tratamientos&#160;costo-eficientes&#46; En la pr&#225;ctica cl&#237;nica pedi&#225;trica el uso inadecuado de antibi&#243;ticos es una realidad&#46; Es por ello que los PROA deben incluir objetivos y estrategias espec&#237;ficos dirigidos a familias y pediatras&#46; La implementaci&#243;n de&#160;estos programas requiere la implicaci&#243;n de instituciones&#44; profesionales y poblaci&#243;n&#44; adapt&#225;ndolos a las caracter&#237;sticas de cada &#225;mbito asistencial&#46; La&#160;atenci&#243;n primaria &#40;AP&#41; pedi&#225;trica presenta unas&#160;peculiaridades&#160;organizativas y asistenciales &#40;hiperdemanda e inmediatez&#44; escasos recursos profesionales especializados&#44; dificultades en el acceso a la formaci&#243;n continuada y a la retroalimentaci&#243;n informativa&#41; que exigen el dise&#241;o de medidas y estrategias propias para conseguir los objetivos fijados&#44; que incluyan medidas estructurales&#44; organizativas&#44; de flujo de informaci&#243;n y de formaci&#243;n continuada&#46; Es necesario que estos programas alcancen a todos los profesionales&#44; abordando la formaci&#243;n continuada&#44; las herramientas de apoyo a la prescripci&#243;n y el acceso a pruebas diagn&#243;sticas&#44; con la adecuada coordinaci&#243;n interniveles&#46; Se debe evaluar peri&#243;dicamente el impacto de las distintas acciones en los objetivos planteados&#46; La informaci&#243;n generada debe revertir a los profesionales para que puedan adaptar su pr&#225;ctica cl&#237;nica a la consecuci&#243;n &#243;ptima de los objetivos&#46;</p></span>"
      ]
      "en" => array:2 [
        "titulo" => "Abstract"
        "resumen" => "<span id="abst0010" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><p id="spar0010" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Antibiotic resistance is a major threat to global health&#46; Optimizing the use of antibiotics is a key measure to prevent and control this problem&#46; Antimicrobial Stewardship Programs &#40;ASPs&#41; are designed to improve clinical outcomes&#44; minimize adverse effects and protect patients&#44; and to ensure the administration of cost-effective treatments&#46; Inappropriate use of antibiotics also occurs in pediatric clinical practice&#46; For this reason&#44; ASPs should include specific objectives and strategies aimed at pediatricians and families&#46; Implementing these programs requires the involvement of institutions and policy makers&#44; healthcare providers as well as individuals&#44; adapting them to the characteristics of each healthcare setting&#46; Pediatric primary care &#40;PPC&#41; faces specific issues such as high demand and immediacy&#44; scarce specialized professional resources&#44; difficulties to access regular training and to obtain feedback&#46; This requires the design of specific policies and strategies to achieve the objectives&#44; including structural and organizational measures&#44; improvement of the information flow and accessibility to frequent trainings&#46; These programs should reach all health professionals&#44; promoting regular trainings&#44; prescription support tools and supplying diagnostic tests&#44; with adequate coordination between health care levels&#46; Periodic evaluations and surveillance tools are useful to assess the impact of the actions taken and to provide feedback to health providers in order to adapt and improve their clinical practice to meet ASPs objectives&#46;</p></span>"
      ]
    ]
    "multimedia" => array:6 [
      0 => array:7 [
        "identificador" => "fig0005"
        "etiqueta" => "Figura 1"
        "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "figura" => array:1 [
          0 => array:4 [
            "imagen" => "gr1.jpeg"
            "Alto" => 1852
            "Ancho" => 2508
            "Tamanyo" => 251891
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "<p id="spar0015" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Relaci&#243;n e interacci&#243;n entre los PROA y los niveles implicados&#46;</p>"
        ]
      ]
      1 => array:8 [
        "identificador" => "tbl0005"
        "etiqueta" => "Tabla 1"
        "tipo" => "MULTIMEDIATABLA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "detalles" => array:1 [
          0 => array:3 [
            "identificador" => "at1"
            "detalle" => "Tabla "
            "rol" => "short"
          ]
        ]
        "tabla" => array:2 [
          "leyenda" => "<p id="spar0025" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">AEMPS&#58; Agencia Espa&#241;ola de Medicamentos y Productos Sanitarios&#59; CC&#46; AA&#58; comunidades aut&#243;nomas&#59; PROA&#58; Programas de optimizaci&#243;n del uso de antimicrobianos&#46;</p><p id="spar0030" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Fuente&#58; Tomado de plan nacional resistencia antibi&#243;ticos&#44; programas de optimizaci&#243;n de uso de antibi&#243;ticos y Agencia Espa&#241;ola de Medicamentos y Productos Sanitarios<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0290"><span class="elsevierStyleSup">19</span></a>&#46;</p>"
          "tablatextoimagen" => array:1 [
            0 => array:1 [
              "tabla" => array:1 [
                0 => """
                  <table border="0" frame="\n
                  \t\t\t\t\tvoid\n
                  \t\t\t\t" class=""><thead title="thead"><tr title="table-row"><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">&#193;mbito&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Responsable&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Descripci&#243;n&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th></tr></thead><tbody title="tbody"><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Nacional&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">1&#46; Ministerio de Sanidad&#47;AEMPS&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">Coordinaci&#243;n nacional&#58;</span>&#8226; Creaci&#243;n de un registro nacional de programas&#47;equipos de optimizaci&#243;n de tratamiento antimicrobiano&#46;&#8226; La aplicaci&#243;n y desarrollo de los PROA en el &#225;mbito de la atenci&#243;n primaria se realizar&#225; en cada CC&#46; AA&#46;&#44; de acuerdo con las especificidades de su estructura sanitaria&#46;&#8226; Creaci&#243;n de la estructura administrativa de gesti&#243;n para la monitorizaci&#243;n y adaptaci&#243;n de la estrategia de implementaci&#243;n de las medidas y acciones incluidas en esta iniciativa&#46;&#8226; Evaluaci&#243;n de la implementaci&#243;n de los requisitos establecidos en los PROA&#8226; Creaci&#243;n de herramientas inform&#225;ticas de soporte a los PROA para la gesti&#243;n de la optimizaci&#243;n del tratamiento antimicrobiano para aquellos centros sanitarios que lo soliciten&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Auton&#243;mico y local &#40;centros e instituciones sanitarias&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">2&#46; Comunidades aut&#243;nomas &#40;gerencias de los sistemas auton&#243;micos de salud&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">Las CC&#46; AA&#46; designar&#225;n a los responsables auton&#243;micos para la coordinaci&#243;n e implementaci&#243;n de PROA en el &#225;mbito hospitalario y en atenci&#243;n primaria con los siguientes m&#237;nimos para los centros</span>&#58;&#8226; Adhesi&#243;n al plan nacional contra la resistencia antimicrobiana&#46;&#8226; Existencia de un programa&#47;equipo de optimizaci&#243;n de tratamiento antimicrobiano en el centro &#40;hospital&#44; equipos de atenci&#243;n primaria&#41; y con objetivos anuales verificables&#44; que goce de reconocimiento institucional&#46;&#8226; Designaci&#243;n de un miembro del equipo directivo vinculado a los programas&#47;equipos&#46;&#8226; Elaboraci&#243;n y difusi&#243;n de al menos un informe anual de consumo de antimicrobianos&#44; de acuerdo a los criterios preestablecidos&#46;&#8226; Elaboraci&#243;n y difusi&#243;n de al menos un informe anual de resistencia antimicrobiana&#46;&#8226; Disponibilidad y difusi&#243;n en el centro&#44; de gu&#237;as de tratamiento antimicrobiano actualizadas&#58; propias&#47;adaptadas&#47;asimiladas&#46;&#8226; Ejecuci&#243;n de medidas&#47;intervenciones de optimizaci&#243;n de tratamiento antimicrobiano incluidas en el documento 15&#46; Cada PROA deber&#225; definir al menos uno de ellos entre sus objetivos anuales&#46;<span class="elsevierStyleItalic">Coordinaci&#243;n auton&#243;mica&#58;</span>&#8226; Creaci&#243;n de un registro auton&#243;mico de programas&#47;equipos de optimizaci&#243;n de tratamiento antimicrobiano&#46;&#8226; Creaci&#243;n de la estructura administrativa&#47;de gesti&#243;n necesaria para la monitorizaci&#243;n y adaptaci&#243;n de la estrategia de implementaci&#243;n&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Auton&#243;mico y local &#40;centros e instituciones sanitarias&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">3&#46; Nivel local &#40;gerencias de &#225;reas de salud&#47;gerencias hospitalarias&#47;estructuras de calidad de los centros sanitarios&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">Nivel local &#40;instituciones&#41;&#58;</span>&#8226; Reconocimiento del programa&#47;equipo de optimizaci&#243;n de tratamiento antimicrobiano como iniciativa institucional de mejora de la calidad&#46;&#8226; Inclusi&#243;n de objetivos de optimizaci&#243;n de tratamiento antimicrobiano en la relaci&#243;n de objetivos de calidad de los distintos servicios &#40;p&#46; ej&#46;&#44; acreditaci&#243;n de formaci&#243;n de un n&#250;mero m&#237;nimo de profesionales&#44; participaci&#243;n en diversas actividades&#44; etc&#46;&#41;&#46;&#8226; Implementaci&#243;n y adaptaci&#243;n de la herramienta inform&#225;tica de soporte a los PROA para la gesti&#243;n de la optimizaci&#243;n del tratamiento antimicrobiano&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr></tbody></table>
                  """
              ]
            ]
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "<p id="spar0020" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Marco normativo para la creaci&#243;n y funcionamiento de equipos&#47;programas de optimizaci&#243;n de uso de antimicrobianos</p>"
        ]
      ]
      2 => array:8 [
        "identificador" => "tbl0030"
        "etiqueta" => "Tabla 2"
        "tipo" => "MULTIMEDIATABLA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "detalles" => array:1 [
          0 => array:3 [
            "identificador" => "at2"
            "detalle" => "Tabla "
            "rol" => "short"
          ]
        ]
        "tabla" => array:2 [
          "leyenda" => "<p id="spar0095" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">AP&#58; atenci&#243;n primaria&#59; CVA&#58; catarro de v&#237;as altas&#59; FAA&#58; Faringoamigdalitis&#59; ITU&#58; Infecci&#243;n del tracto urinario&#59; OMA&#58; Otitis media aguda&#46;</p>"
          "tablatextoimagen" => array:1 [
            0 => array:1 [
              "tabla" => array:1 [
                0 => """
                  <table border="0" frame="\n
                  \t\t\t\t\tvoid\n
                  \t\t\t\t" class=""><thead title="thead"><tr title="table-row"><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black"><span class="elsevierStyleBold">Objetivos de mejora prioritarios en Pediatr&#237;a de Atenci&#243;n Primaria</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th></tr><tr title="table-row"><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleBold">1&#46; Disminuci&#243;n global de la prescripci&#243;n de antibi&#243;ticos</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th></tr><tr title="table-row"><th class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleBold">2&#46; Disminuir la prescripci&#243;n en procesos no bacterianos&#58;</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th></tr></thead><tbody title="tbody"><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; CVA&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Laringitis&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; FAA no estreptoc&#243;cica&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" style="border-bottom: 2px solid black"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Bronquiolitis&#47;bronquitis&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleBold">3&#46; Mejorar la adecuaci&#243;n de la prescripci&#243;n en procesos concretos</span>&#58;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleBold">3&#46;1&#41; Disminuir tratamiento antibi&#243;tico de amigdalitis v&#237;ricas</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Limitar el tratamiento antibi&#243;tico a los procesos con confirmaci&#243;n microbiol&#243;gica de etiolog&#237;a estreptoc&#243;cica&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleBold">3&#46;2&#41; Disminuir el uso de macr&#243;lidos y amoxicilina-clavul&#225;nico en amigdalitis</span>&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleBold">3&#46;3&#41; Disminuir el tratamiento antibi&#243;tico en la ITU sin realizar un m&#233;todo diagn&#243;stico adecuado garantizando&#58;</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Cultivo positivo recogido de manera adecuada&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Prescripci&#243;n antibi&#243;tica adecuada al perfil de resistencias del &#225;rea&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; No tratar bacteriuria asintom&#225;tica salvo casos seleccionados&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleBold">3&#46;4&#41; Disminuir el tratamiento antibi&#243;tico de la OMA</span><span class="elsevierStyleBold">considerando&#58;</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; la pauta de tratamiento analg&#233;sico exclusivo durante 48 horas&#44; en determinados casos&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; la prescripci&#243;n diferida condicionada a la evoluci&#243;n y&#47;o la reevaluaci&#243;n&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleBold">3&#46;5&#41; Evitar tratamiento antibi&#243;tico en bronquitis&#47; bronquiolitis en ni&#241;os peque&#241;os</span>&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr></tbody></table>
                  """
              ]
            ]
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "<p id="spar0090" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Objetivos de mejora prioritarios en Pediatr&#237;a de Atenci&#243;n Primaria&#46; Modificado de Plan Nacional Resistencia Antibi&#243;ticos&#46; Objetivos de mejora prioritarios en Atenci&#243;n Primaria &#40;Pediatr&#237;a&#41;&#46; Agencia Espa&#241;ola de Medicamentos y Productos Sanitarios &#40;AEMPS&#41;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0330"><span class="elsevierStyleSup">27</span></a></p>"
        ]
      ]
      3 => array:8 [
        "identificador" => "tbl0035"
        "etiqueta" => "Tabla 3"
        "tipo" => "MULTIMEDIATABLA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "detalles" => array:1 [
          0 => array:3 [
            "identificador" => "at3"
            "detalle" => "Tabla "
            "rol" => "short"
          ]
        ]
        "tabla" => array:2 [
          "leyenda" => "<p id="spar0100" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">AP&#58; atenci&#243;n primaria&#59; OMA&#58; Otitis media aguda&#59; SATD&#58; Sistemas de ayuda en la toma de decisiones&#59; HC&#58; historia cl&#237;nica&#44; ITU&#58; Infecci&#243;n del tracto urinario&#46;</p>"
          "tablatextoimagen" => array:1 [
            0 => array:1 [
              "tabla" => array:1 [
                0 => """
                  <table border="0" frame="\n
                  \t\t\t\t\tvoid\n
                  \t\t\t\t" class=""><thead title="thead"><tr title="table-row"><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black"><span class="elsevierStyleBold">Medidas necesarias seg&#250;n objetivos de mejora</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th></tr><tr title="table-row"><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleBold">1&#46; Disminuci&#243;n global de la prescripci&#243;n de antibi&#243;ticos</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th></tr></thead><tbody title="tbody"><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Publicaci&#243;n de datos oficiales de consumo antibi&#243;tico en pediatr&#237;a en AP&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Acceso peri&#243;dico actualizado del profesional a sus datos de consumo y los de referencia&#58; unidad&#44; provincia&#44; comunidad aut&#243;noma y nivel nacional&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Adecuaci&#243;n de las plantillas profesionales&#44; incluyendo a la enfermer&#237;a pedi&#225;trica en relaci&#243;n 1&#58;1&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Dotaci&#243;n de m&#233;todos de diagn&#243;stico r&#225;pido&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Herramientas para aumentar la precisi&#243;n diagn&#243;stica en OMA&#44; como otoscopia neum&#225;tica o timpanometr&#237;a&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Optimizar la disponibilidad y el acceso a estudios microbiol&#243;gicos y resultados&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Posibilitar el acceso del profesional a los datos peri&#243;dicamente actualizados de prevalencia de aislados microbiol&#243;gicos y sus resistencias del &#225;rea y referenciados a provincia&#44; comunidad aut&#243;noma y nivel nacional&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Acceso a SATD basados en las principales Gu&#237;as de Pr&#225;ctica Cl&#237;nica en los programas auton&#243;micos de HC Informatizada&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Formaci&#243;n continuada &#40;general e individualizada seg&#250;n perfiles de prescripci&#243;n&#41;&#44; promovida por la administraci&#243;n y ligada a objetivos de productividad individual o a valoraci&#243;n curricular para oposiciones y traslados&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" style="border-bottom: 2px solid black"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Formaci&#243;n espec&#237;fica en habilidades de comunicaci&#243;n&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" style="border-bottom: 2px solid black"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleBold">2&#46; Disminuir la prescripci&#243;n en procesos no bacterianos</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Implantaci&#243;n en las consultas&#44; difusi&#243;n y registro en las historias de uso de m&#233;todos de diagn&#243;stico r&#225;pido&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Mejorar acceso a estudios microbiol&#243;gicos y resultados&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Tiempo disponible en las consultas para poder reevaluar a los pacientes y realizar educaci&#243;n sanitaria&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Formaci&#243;n continuada&#44; general e individualizada seg&#250;n perfiles de prescripci&#243;n&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" style="border-bottom: 2px solid black"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Acceso a SATD basados en las principales Gu&#237;as de Pr&#225;ctica Cl&#237;nica en los programas auton&#243;micos de HC&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" style="border-bottom: 2px solid black"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleBold">3&#46; Mejorar la adecuaci&#243;n de la prescripci&#243;n en procesos concretos</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Implantaci&#243;n en las consultas&#44; difusi&#243;n y registro en las historias de uso de m&#233;todos de diagn&#243;stico r&#225;pido&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Mejorar acceso a estudios microbiol&#243;gicos y resultados&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Tiempo disponible en las consultas para poder reevaluar a los pacientes y realizar educaci&#243;n sanitaria&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Formaci&#243;n continuada&#44; general e individualizada seg&#250;n perfiles de prescripci&#243;n&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Acceso a SATD basados en las principales Gu&#237;as de Pr&#225;ctica Cl&#237;nica en los programas auton&#243;micos de HC&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Mejorar acceso a los datos de prevalencia de g&#233;rmenes y resistencias microbianas del &#225;rea geogr&#225;fica&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Disponibilidad en AP de la t&#233;cnica de otoscopia neum&#225;tica&#47; timpanometr&#237;a y entrenamiento espec&#237;fico para aumentar la precisi&#243;n diagn&#243;stica de la OMA&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr></tbody></table>
                  """
              ]
            ]
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "<p id="spar0016" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Medidas para conseguir los objetivos de mejora prioritarios en Pediatr&#237;a de Atenci&#243;n Primaria&#46; Modificado de Plan Nacional Resistencia Antibi&#243;ticos&#46; Objetivos de mejora prioritarios en Atenci&#243;n Primaria &#40;Pediatr&#237;a&#41;&#46; Agencia Espa&#241;ola de Medicamentos y Productos Sanitarios &#40;AEMPS&#41;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0330"><span class="elsevierStyleSup">27</span></a></p>"
        ]
      ]
      4 => array:8 [
        "identificador" => "tbl0020"
        "etiqueta" => "Tabla 4"
        "tipo" => "MULTIMEDIATABLA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "detalles" => array:1 [
          0 => array:3 [
            "identificador" => "at4"
            "detalle" => "Tabla "
            "rol" => "short"
          ]
        ]
        "tabla" => array:1 [
          "tablatextoimagen" => array:1 [
            0 => array:1 [
              "tabla" => array:1 [
                0 => """
                  <table border="0" frame="\n
                  \t\t\t\t\tvoid\n
                  \t\t\t\t" class=""><thead title="thead"><tr title="table-row"><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Secuencia de decisiones&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Consideraciones&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th></tr></thead><tbody title="tbody"><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1&#41; <span class="elsevierStyleBold">&#191;Est&#225; indicado utilizar antibi&#243;tico&#63;&#58;</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Precisar en lo posible el diagn&#243;stico de infecci&#243;n bacteriana&#47;v&#237;rica mediante&#58;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; &#191;Se trata de una infecci&#243;n bacteriana cuya evoluci&#243;n va a beneficiarse por el uso de antibi&#243;ticos&#63;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Utilizaci&#243;n de test de diagn&#243;stico r&#225;pido&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; &#191;Se trata de un proceso en el que ser&#237;a aplicable una estrategia de antibi&#243;tico diferido&#63;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Considerar la obtenci&#243;n de una muestra microbiol&#243;gica para confirmar diagn&#243;stico y&#44; en su caso&#44; obtener antibiograma&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2&#41; <span class="elsevierStyleBold">&#191;Qu&#233; antibi&#243;tico&#63;</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleBold">Caracter&#237;sticas del paciente a considerar</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Alergia &#40;comprobada&#41;&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Edad&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Recurrencia de procesos y antibi&#243;ticos previos&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Inmunodepresi&#243;n y otros factores de riesgo&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleBold">2&#46;1&#41; Prescripci&#243;n emp&#237;rica&#58;</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; En funci&#243;n del pat&#243;geno responsable&#44; tipo de infecci&#243;n&#44; grupo etario y condiciones previas del paciente&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; Seg&#250;n el patr&#243;n de resistencias y sensibilidad del mismo con los datos disponibles del &#225;rea geogr&#225;fica&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; El antibi&#243;tico eficaz de espectro m&#225;s reducido&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleBold">2&#46;2&#41; Prescripci&#243;n dirigida seg&#250;n antibiograma&#58;</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#8226; El antibi&#243;tico eficaz de espectro m&#225;s reducido&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3&#41; &#191;A qu&#233;&#160;<span class="elsevierStyleBold">dosis</span>&#63; &#191;con qu&#233; pauta&#63;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">La que permita alcanzar concentraciones terap&#233;uticas del antibi&#243;tico en el foco de infecci&#243;n&#44; considerando&#58;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>- Las caracter&#237;sticas farmacocin&#233;ticas y farmacodin&#225;micas del f&#225;rmaco&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>- La localizaci&#243;n de la infecci&#243;n&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>- Las caracter&#237;sticas del paciente&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Para ello&#44; debemos ce&#241;irnos a las gu&#237;as terap&#233;uticas antimicrobianas y documentos de consenso vigentes&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>4&#41; &#191;Durante cu&#225;nto&#160;<span class="elsevierStyleBold">tiempo</span>&#63;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">El m&#237;nimo necesario establecido por las gu&#237;as terap&#233;uticas antimicrobianas vigentes&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>5&#41; &#191;El paciente o su familia conocen el objetivo y las normas de&#160;<span class="elsevierStyleBold">cumplimiento</span>&#160;del tratamiento antibi&#243;tico&#63;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Es preciso informar a los pacientes sobre la indicaci&#243;n o no de los antibi&#243;ticos y del correcto cumplimiento del tratamiento porque una administraci&#243;n err&#225;tica supone tambi&#233;n dosis infraterap&#233;uticas y riesgo de inducci&#243;n de resistencias&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>6&#41; &#191;Debo <span class="elsevierStyleBold">modificar</span> el tratamiento en funci&#243;n de los resultados microbiol&#243;gicos o la evoluci&#243;n del paciente&#63;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Reevaluar el tratamiento&#58; adecuar el espectro&#44; suspender o sustituir si se dispone de resultados microbiol&#243;gicos definitivos&#46;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr></tbody></table>
                  """
              ]
            ]
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "<p id="spar0070" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Secuencia de decisiones y consideraci&#243;n en la prescripci&#243;n de antibi&#243;ticos en pediatr&#237;a de atenci&#243;n primaria</p>"
        ]
      ]
      5 => array:8 [
        "identificador" => "tbl0025"
        "etiqueta" => "Tabla 5"
        "tipo" => "MULTIMEDIATABLA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "detalles" => array:1 [
          0 => array:3 [
            "identificador" => "at5"
            "detalle" => "Tabla "
            "rol" => "short"
          ]
        ]
        "tabla" => array:3 [
          "leyenda" => "<p id="spar0080" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">ATB&#58; antibi&#243;ticos&#59; DDD&#58; dosis diaria definida&#59; PED&#58; pediatr&#237;a&#46;</p>"
          "tablatextoimagen" => array:1 [
            0 => array:1 [
              "tabla" => array:1 [
                0 => """
                  <table border="0" frame="\n
                  \t\t\t\t\tvoid\n
                  \t\t\t\t" class=""><thead title="thead"><tr title="table-row"><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Definici&#243;n&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">F&#243;rmula&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Tendencia de mejora&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Est&#225;ndar&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Estratificaci&#243;n&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Periodicidad&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th></tr></thead><tbody title="tbody"><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Tasa de consumo de antibi&#243;ticos de uso sist&#233;mico &#40;J01&#41;&#44; DTD en menores de 15 a&#241;os&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">DDD ATB J01 por &#60;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>15 a&#241;os<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tblfn0005"><span class="elsevierStyleSup">a</span></a> 1&#46;000&#47;n&#46;&#176; de tarjetas sanitarias<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tblfn0010"><span class="elsevierStyleSup">b</span></a> &#40;&#60;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>15 a&#241;os&#41; &#215; d&#237;a&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Disminuci&#243;n de la tasa&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Referencia&#58; media nacional&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Total &#8804;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>14 an&#771;os0-4 a&#241;os5-9 a&#241;os10-14 a&#241;os&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Anual&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Prevalencia de uso de ATB o porcentaje de poblaci&#243;n PED que consume ATB en un a&#241;o &#40;&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">N&#250;mero de pacientes &#40;edad pedi&#225;trica&#41; que han consumido antibi&#243;ticos &#40;J01&#41;&#47;n&#46;&#176; total de tarjetas sanitarias<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tblfn0010"><span class="elsevierStyleSup">b</span></a> &#40;edad pedi&#225;trica&#41; &#215; 100&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Referencia&#58; media nacional&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Total &#8804;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>14 an&#771;os0-4 a&#241;os5-9 a&#241;os10-14 a&#241;os&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Anual&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Consumo de penicilinas sensibles a betalactamasas en PED &#40;&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">N&#250;mero de envases penicilina V<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#43;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>penicilina G &#40;J01CE&#41; &#40;edad pedi&#225;trica&#41;&#47; n&#46;&#176; de envases antibi&#243;ticos &#40;J01&#41; &#40;edad pedi&#225;trica&#41; &#215; 100&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Aumento del uso relativo de penicilinas sensibles a betalactamasas&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Referencia&#58; media nacional&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Total &#8804;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>14 an&#771;os0-4 a&#241;os5-9 a&#241;os10-14 a&#241;os&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Anual&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Consumo de amoxicilina respecto al total &#40;&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">N&#250;mero de envases amoxicilina&#47;n&#46;&#176; de envases antibi&#243;ticos &#40;J01&#41; &#40;edad pedi&#225;trica&#41; &#215; 100&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Priorizaci&#243;n del uso relativo de amoxicilina frente a otros antibi&#243;ticos de mayor espectro&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Referencia&#58; media nacional&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Total &#8804;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>14 an&#771;os0-4 a&#241;os5-9 a&#241;os10-14 a&#241;os&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Anual&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Consumo de amoxicilina&#47;clavul&#225;nico respecto al total &#40;&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">N&#250;mero de envases amoxicilina-clavul&#225;nico&#47;n&#46;&#176; de envases antibi&#243;ticos &#40;J01&#41; &#40;edad pedi&#225;trica&#41; &#215; 100&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Disminuci&#243;n del uso relativo de amoxicilina-clavul&#225;nico&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Referencia&#58; media nacional&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Total &#8804;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>14 an&#771;os0-4 a&#241;os5-9 a&#241;os10-14 a&#241;os&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Anual&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Consumo relativo de amoxicilina frente amoxicilina&#47;clavul&#225;nico &#40;&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">N&#250;mero de envases de amoxicilina &#40;J01CA04&#41; &#40;edad pedi&#225;trica&#41;&#47;n&#46;&#176; de envases de amoxicilina &#40;J01CA04&#41;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#43;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>n&#46;&#176; de envases amoxicilina-clavul&#225;nico &#40;J01CR02&#41; &#40;edad pedi&#225;trica&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Priorizaci&#243;n del uso de amoxicilina frente a la combinaci&#243;n amoxicilina- clavul&#225;nico&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Referencia&#58; media nacional&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Total &#8804;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>14 an&#771;os0-4 a&#241;os5-9 a&#241;os10-14 a&#241;os&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Anual&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Porcentaje de consumo de macr&#243;lidos respecto al total &#40;&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">N&#250;mero de envases macr&#243;lidos&#47;n&#46;&#176; de envases antibi&#243;ticos &#40;J01&#41; &#40;edad pedi&#225;trica&#41; &#215; 100&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Disminuci&#243;n del uso relativo de macr&#243;lidos&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Referencia&#58; media nacional&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Total &#8804;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>14 a&#241;os0-4 a&#241;os5-9 a&#241;os10-14 a&#241;os&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Anual&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Porcentaje de consumo de cefalosporinas de 3&#46;&#170; generaci&#243;n respecto al total &#40;&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">N&#250;mero de envases cefalosporinas de 3&#46;&#170; generaci&#243;n &#40;J01DD&#41;&#47;n&#46;&#176; de envases antibi&#243;ticos &#40;J01&#41; &#40;edad pedi&#225;trica&#41; &#215; 100&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Disminuci&#243;n del uso relativo de cefalosporinas de 3&#46;&#170; generaci&#243;n&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Referencia&#58; media nacional&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Total &#8804;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>14 a&#241;os0-4 a&#241;os5-9 a&#241;os10-14 a&#241;os&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Anual&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr></tbody></table>
                  """
              ]
            ]
          ]
          "notaPie" => array:2 [
            0 => array:3 [
              "identificador" => "tblfn0005"
              "etiqueta" => "a"
              "nota" => "<p class="elsevierStyleNotepara" id="npar0005">Dado que las unidades de medida &#171;tradicionales&#187; &#40;DDD&#44; n&#46;&#176; de envases&#44; etc&#46;&#41; presentan limitaciones para la medida de la prescripci&#243;n en edad pedi&#225;trica&#44; se propone analizar la validez del indicador &#171;DOT&#187; &#40;<span class="elsevierStyleItalic">days of therapy</span>&#44; n&#46;&#176; d&#237;as de tratamiento&#47;1&#46;000 tarjetas &#60;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>14 a&#241;os y d&#237;a&#41; en atenci&#243;n primaria y en su caso&#44; a&#241;adirlo a la bater&#237;a de indicadores&#46;</p>"
            ]
            1 => array:3 [
              "identificador" => "tblfn0010"
              "etiqueta" => "b"
              "nota" => "<p class="elsevierStyleNotepara" id="npar0010">Tarjetas sanitarias &#40;edad pedi&#225;trica&#41;&#58; n&#250;mero de usuarios registrados menores de 15 a&#241;os&#44; independientemente del uso de los servicios de salud&#46;</p> <p class="elsevierStyleNotepara" id="npar0015">Fuente&#58; Tomado de plan nacional resistencia antibi&#243;ticos&#44; indicadores de uso de antibi&#243;ticos en atenci&#243;n primaria y Agencia Espa&#241;ola de Medicamentos y Productos Sanitarios<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0380"><span class="elsevierStyleSup">37</span></a>&#46;</p>"
            ]
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "<p id="spar0075" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Indicadores de consumo de antibi&#243;ticos en edad pedi&#225;trica</p>"
        ]
      ]
    ]
    "bibliografia" => array:2 [
      "titulo" => "Bibliograf&#237;a"
      "seccion" => array:1 [
        0 => array:2 [
          "identificador" => "bibs0015"
          "bibliografiaReferencia" => array:39 [
            0 => array:3 [
              "identificador" => "bib0200"
              "etiqueta" => "1"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:1 [
                  "referenciaCompleta" => "Organizaci&#243;n Mundial de la Salud&#46; Resistencia a los antimicrobianos&#46; Datos y cifras&#46; 13 octubre 2020 &#91;consultado 28 Ago 2022&#93; Disponible en&#58; <a target="_blank" href="https://www.who.int/es/news-room/fact-sheets/detail/antimicrobial-resistance">https&#58;&#47;&#47;www&#46;who&#46;int&#47;es&#47;news-room&#47;fact-sheets&#47;detail&#47;antimicrobial-resistance</a>&#46;"
                ]
              ]
            ]
            1 => array:3 [
              "identificador" => "bib0205"
              "etiqueta" => "2"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Comprendiendo la resistencia a antibi&#243;ticos"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:1 [
                            0 => "J&#46; Oteo-Iglesias"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "RIECS"
                        "fecha" => "2019"
                        "volumen" => "4"
                        "paginaInicial" => "2530"
                        "paginaFinal" => "2787"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            2 => array:3 [
              "identificador" => "bib0210"
              "etiqueta" => "3"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Antibiotic Stewardship in Pediatrics"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:3 [
                          "colaboracion" => "Committee On Infectious Diseases&#44; Pediatric Infectious Diseases Society"
                          "etal" => false
                          "autores" => array:4 [
                            0 => "J&#46;S&#46; Gerber"
                            1 => "M&#46;A&#46; Jackson"
                            2 => "P&#46;D&#46; Tamma"
                            3 => "T&#46;E&#46; Zaoutis"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1542/peds.2020-040295"
                      "Revista" => array:3 [
                        "tituloSerie" => "Pediatrics"
                        "fecha" => "2021"
                        "volumen" => "147"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            3 => array:3 [
              "identificador" => "bib0215"
              "etiqueta" => "4"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Resultados de la implementaci&#243;n de un programa piloto de optimizaci&#243;n de antimicrobianos &#40;PROA&#41; en Atenci&#243;n Primaria"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "N&#46; Alzueta Isturiz"
                            1 => "C&#46; Fontela Bulnes"
                            2 => "A&#46; Echeverr&#237;a Gorriti"
                            3 => "A&#46; Gil Setas"
                            4 => "P&#46; Aldaz Herce"
                            5 => "F&#46;J&#46; Garj&#243;n Parra"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.23938/ASSN.0913"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "An Sist Sanit Navar"
                        "fecha" => "2020"
                        "volumen" => "43"
                        "paginaInicial" => "373"
                        "paginaFinal" => "379"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33057243"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            4 => array:3 [
              "identificador" => "bib0220"
              "etiqueta" => "5"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "PIRASOA&#95;FIS team Long-term impact of an educational antimicrobial stewardship programme in primary care on infections caused by extended-spectrum &#946;-lactamase-producing <span class="elsevierStyleItalic">Escherichia coli</span> in the community&#58; An interrupted time-series analysis"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:1 [
                            0 => "G&#46; Pe&#241;alva"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/S1473-3099(19)30573-0"
                      "Revista" => array:7 [
                        "tituloSerie" => "Lancet Infect Dis"
                        "fecha" => "2019"
                        "volumen" => "20"
                        "paginaInicial" => "199"
                        "paginaFinal" => "207"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31767423"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                        "itemHostRev" => array:3 [
                          "pii" => "S0002934317301018"
                          "estado" => "S300"
                          "issn" => "00029343"
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            5 => array:3 [
              "identificador" => "bib0225"
              "etiqueta" => "6"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:1 [
                  "referenciaCompleta" => "Plan estrat&#233;gico 2022-2024 del plan nacional frente a la resistencia a los antibi&#243;ticos &#40;pran&#41; fecha de publicaci&#243;n&#58; septiembre 2022&#46; &#91;consultado 28 Sep 2022&#93;&#46; Disponible en&#58; https&#58;&#47;&#47;resistenciaantibioticos&#46;es&#47;sites&#47;default&#47;files&#47;2022-09&#47;Plan&#37;20Nacional&#37;20Resistencia&#37;20Antibi&#37;C3&#37;B3ticos&#37;20&#37;28PRAN&#37;29&#37;202022-2024&#46;pdf"
                ]
              ]
            ]
            6 => array:3 [
              "identificador" => "bib0230"
              "etiqueta" => "7"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:1 [
                  "referenciaCompleta" => "European Centre for Disease Prevention and Control&#46; Antimicrobial resistance in the EU&#47;EEA &#40;EARS-Net&#41; - Annual Epidemiological Report 2020&#46; Stockholm&#58; ECDC&#59; 2022&#46; Stockholm&#44; July 2022&#46; &#91;consultado 28 Ago 2022&#93; Disponible en&#58; https&#58;&#47;&#47;www&#46;ecdc&#46;europa&#46;eu&#47;sites&#47;default&#47;files&#47;documents&#47;AER-EARS-Net-2020&#46;pdf"
                ]
              ]
            ]
            7 => array:3 [
              "identificador" => "bib0235"
              "etiqueta" => "8"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:1 [
                  "referenciaCompleta" => "Plan Nacional Resistencia Antibi&#243;ticos&#46; Mapas de consumo en salud humana&#46; Consumo antibi&#243;ticos sector comunitario&#46; &#91;consultado 22 Ago 2022&#93; Disponible en&#58; https&#58;&#47;&#47;resistenciaantibioticos&#46;es&#47;es&#47;lineas-de-accion&#47;vigilancia&#47;mapas-de-consumo&#47;consumo-antibioticos-humana&#47;consumos-antibioticos-en-atencion-primaria"
                ]
              ]
            ]
            8 => array:3 [
              "identificador" => "bib0240"
              "etiqueta" => "9"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Prescripci&#243;n de antibi&#243;ticos en ni&#241;os en Atenci&#243;n Primaria Estudio en un &#225;rea administrativa de Osakidetza-Servicio Vasco de Salud"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:4 [
                            0 => "J&#46;M&#46; Arginzoniz Marzana"
                            1 => "A&#46; Ant&#243;n Ladislao"
                            2 => "N&#46; Jaio Atela"
                            3 => "M&#46; Armend&#225;riz Cu&#241;ado"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Rev Pediatr Aten Primaria"
                        "fecha" => "2020"
                        "volumen" => "22"
                        "paginaInicial" => "363"
                        "paginaFinal" => "370"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            9 => array:3 [
              "identificador" => "bib0245"
              "etiqueta" => "10"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Antibiotic use in children - A cross-national analysis of 6 countries"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "I&#46; Youngster"
                            1 => "J&#46; Avorn"
                            2 => "V&#46; Belleudi"
                            3 => "A&#46; Cantarutti"
                            4 => "J&#46; D&#237;ezDomingo"
                            5 => "U&#46; Kirchmayer"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.jpeds.2016.11.027"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "J Pediatr"
                        "fecha" => "2017"
                        "volumen" => "182"
                        "paginaInicial" => "239"
                        "paginaFinal" => "244"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28012694"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            10 => array:3 [
              "identificador" => "bib0250"
              "etiqueta" => "11"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Evoluci&#243;n del consumo de antibi&#243;ticos a nivel extrahospitalario en Asturias Espa&#241;a &#40;2005-2018&#41;"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "L&#46; Calle-Miguel"
                            1 => "A&#46;I&#46; Iglesias Carbajo"
                            2 => "G&#46; Modro&#241;o Ria&#241;o"
                            3 => "C&#46; P&#233;rez M&#233;ndez"
                            4 => "E&#46; Garc&#237;a Garc&#237;a"
                            5 => "S&#46; Rodr&#237;guez Nebreda"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.anpedi.2020.11.010"
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "An Pediatr&#237;a"
                        "fecha" => "2021"
                        "volumen" => "95"
                        "paginaInicial" => "438"
                        "paginaFinal" => "447"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            11 => array:3 [
              "identificador" => "bib0255"
              "etiqueta" => "12"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Test r&#225;pido de detecci&#243;n de ant&#237;geno estreptoc&#243;cico en faringoamigdalitis&#58; impacto sobre el uso de antibi&#243;ticos"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:5 [
                            0 => "C&#46; Garc&#237;a Vera"
                            1 => "M&#46; Cemeli Cano"
                            2 => "E&#46;M&#46; Peralta Rufas"
                            3 => "E&#46; Romeo L&#225;zaro"
                            4 => "M&#46;B&#46; Pina Gadea"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Rev Pediatr Aten Primaria"
                        "fecha" => "2017"
                        "volumen" => "19"
                        "paginaInicial" => "345"
                        "paginaFinal" => "354"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            12 => array:3 [
              "identificador" => "bib0260"
              "etiqueta" => "13"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Uso racional de antibi&#243;ticos en las faringoamigdalitis agudas"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:1 [
                            0 => "C&#46; P&#233;rez Diez"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Rev Pediatr Aten Primaria"
                        "fecha" => "2021"
                        "volumen" => "23"
                        "paginaInicial" => "155"
                        "paginaFinal" => "162"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            13 => array:3 [
              "identificador" => "bib0265"
              "etiqueta" => "14"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Implantaci&#243;n de una prueba r&#225;pida de infecci&#243;n estreptoc&#243;cica&#58; &#191;su uso tambi&#233;n mejora la adherencia antibi&#243;tica&#63;"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "A&#46;M&#46; Bonet-Esteve"
                            1 => "L&#46; Font-Ribera"
                            2 => "J&#46; Dorca-Vila"
                            3 => "A&#46; Retamal- Ca&#241;iz"
                            4 => "P&#46; Roura-Poch"
                            5 => "J&#46; Vidal-Alaball"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.aprim.2021.1021.02.59"
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Aten Primaria&#46;"
                        "fecha" => "2021"
                        "volumen" => "53"
                        "paginaInicial" => "102102"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34507074"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            14 => array:3 [
              "identificador" => "bib0270"
              "etiqueta" => "15"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Impacto en el consumo de antibi&#243;ticos del test de diagn&#243;stico r&#225;pido de Streptococcus pyogenes en Atenci&#243;n Primaria"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "M&#46;R&#46; Bachiller Luque"
                            1 => "M&#46;N&#46; S&#225;nchez Sierra"
                            2 => "A&#46;M&#46; Ruiz San Pedro"
                            3 => "M&#46;A&#46; Prado Prieto"
                            4 => "T&#46; Mat&#233; Enr&#237;quez"
                            5 => "Melero Guijarro l"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Rev Pediatr Aten Primaria"
                        "fecha" => "2020"
                        "volumen" => "22"
                        "paginaInicial" => "153"
                        "paginaFinal" => "159"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            15 => array:3 [
              "identificador" => "bib0275"
              "etiqueta" => "16"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Delayed antibiotic prescription for children with respiratory infections&#58; A randomized trial"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "G&#46; Mas-Dalmau"
                            1 => "C&#46;V&#46; L&#243;pez"
                            2 => "P&#46;G&#46; Gorrotxategi"
                            3 => "E&#46;A&#46; Prendes"
                            4 => "O&#46;E&#46; Ramos"
                            5 => "T&#46;V&#46; Duran"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1542/peds.2020-1323"
                      "Revista" => array:4 [
                        "tituloSerie" => "Pediatrics"
                        "fecha" => "2021"
                        "volumen" => "147"
                        "paginaInicial" => "20201323"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            16 => array:3 [
              "identificador" => "bib0280"
              "etiqueta" => "17"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Utilizaci&#243;n de antibi&#243;ticos en la poblaci&#243;n menor de 14 a&#241;os"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:5 [
                            0 => "J&#46; R&#237;os Laorden"
                            1 => "C&#46; Marcilla V&#225;zquez"
                            2 => "A&#46; Lloret Callejo"
                            3 => "F&#46; Tejada Cifuentes"
                            4 => "M&#46;J&#46; Tirado Pel&#225;ez"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Rev Pediatr Aten Primaria"
                        "fecha" => "2022"
                        "volumen" => "24"
                        "paginaInicial" => "137"
                        "paginaFinal" => "147"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            17 => array:3 [
              "identificador" => "bib0285"
              "etiqueta" => "18"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Prescripci&#243;n antibi&#243;tica en infecciones respiratorias agudas en Atenci&#243;n Primaria"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "S&#46; Malo"
                            1 => "L&#46; Bjerrum"
                            2 => "C&#46; Feja"
                            3 => "M&#46;J&#46; Lallana"
                            4 => "A&#46; Poncel"
                            5 => "M&#46;K&#46; Rabanaque"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.anpedi.2014.07.016"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "An Pediatr &#40;Barc&#41;"
                        "fecha" => "2015"
                        "volumen" => "82"
                        "paginaInicial" => "412"
                        "paginaFinal" => "416"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25220798"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            18 => array:3 [
              "identificador" => "bib0290"
              "etiqueta" => "19"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:1 [
                  "referenciaCompleta" => "Plan Nacional Resistencia Antibi&#243;ticos &#40;PRAN&#41;&#46; Programas de optimizaci&#243;n de uso de antibi&#243;ticos &#40;PROA&#41;&#46; Agencia Espa&#241;ola de Medicamentos y Productos Sanitarios &#40;AEMPS&#41;&#46; Junio 2017 &#91;consultado 20 Ago 2022&#93; Disponible en&#58; https&#58;&#47;&#47;www&#46;resistenciaantibioticos&#46;es&#47;sites&#47;default&#47;files&#47;2022-04&#47;prorgramas&#95;de&#95;optimizacion&#95;de&#95;uso&#95;de&#95;antibioticos&#95;proa&#46;pdf"
                ]
              ]
            ]
            19 => array:3 [
              "identificador" => "bib0295"
              "etiqueta" => "20"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Optimizing antibiotic prescribing in primary care settings in the UK&#58; Findings of a BSAC multi-disciplinary workshop 2009"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:2 [
                            0 => "C&#46;A&#46; McNulty"
                            1 => "N&#46;A&#46; Francis"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1093/jac/dkq361"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "J Antimicrob Chemother"
                        "fecha" => "2010"
                        "volumen" => "65"
                        "paginaInicial" => "2278"
                        "paginaFinal" => "2284"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20884681"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            20 => array:3 [
              "identificador" => "bib0300"
              "etiqueta" => "21"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Prescripci&#243;n de antibi&#243;ticos en pediatr&#237;a de atenci&#243;n primaria&#58; una responsabilidad compartida"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:2 [
                            0 => "C&#46; Garc&#237;a Vera"
                            1 => "M&#46;R&#46; Alba&#241;il Ballesteros"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.anpedi.2018.06.014"
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "An Pediatr&#237;a"
                        "fecha" => "2018"
                        "volumen" => "89"
                        "paginaInicial" => "195"
                        "paginaFinal" => "196"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            21 => array:3 [
              "identificador" => "bib0305"
              "etiqueta" => "22"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Prescripci&#243;n de antibi&#243;ticos y realizaci&#243;n de pruebas complementarias en funci&#243;n de la frecuentaci&#243;n y de la fidelizaci&#243;n en Atenci&#243;n Primaria"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:3 [
                          "colaboracion" => "Grupo de Investigaci&#243;n de la AEPap y Red de pediatras Centinela PAP&#46;en&#46;Red"
                          "etal" => false
                          "autores" => array:3 [
                            0 => "J&#46;V&#46; Balaguer Mart&#237;nez"
                            1 => "G&#46; Del Castillo Aguas"
                            2 => "A&#46; Gallego Iborra"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.anpedi.2017.11.011"
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "An Pediatr"
                        "fecha" => "2018"
                        "volumen" => "89"
                        "paginaInicial" => "197"
                        "paginaFinal" => "204"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            22 => array:3 [
              "identificador" => "bib0310"
              "etiqueta" => "23"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Acceso a pruebas complementarias para el diagn&#243;stico de enfermedades infecciosas en las consultas de pediatr&#237;a de atenci&#243;n primaria"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:3 [
                          "colaboracion" => "en representaci&#243;n del Grupo de Patolog&#237;a Infecciosa &#40;GPI&#41; de la Asociaci&#243;n Espa&#241;ola de Pediatr&#237;a de Atenci&#243;n Primaria &#40;AEPap&#41;"
                          "etal" => false
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "Y&#46; Mart&#237;n Peinador"
                            1 => "M&#46;R&#46; Alba&#241;il Ballesteros"
                            2 => "C&#46; Garc&#237;a Vera"
                            3 => "R&#46; Jim&#233;nez Al&#233;s"
                            4 => "E&#46; Mu&#241;oz Hiraldo"
                            5 => "M&#46;J&#46; Mart&#237;nez Chamorro"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.anpedi.2020.03.015"
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "An Pediatr"
                        "fecha" => "2021"
                        "volumen" => "94"
                        "paginaInicial" => "82"
                        "paginaFinal" => "91"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            23 => array:3 [
              "identificador" => "bib0315"
              "etiqueta" => "24"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Variabilidad de la prescripci&#243;n de antibi&#243;ticos en la poblaci&#243;n pedi&#225;trica de Castilla y Le&#243;n durante los a&#241;os 2001 a 2005 en el medio urbano o rural"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:5 [
                            0 => "E&#46; V&#225;zquez Fern&#225;ndez"
                            1 => "M&#46;R&#46; Bachiller Luque"
                            2 => "M&#46;J&#46; V&#225;zquez Fern&#225;ndez"
                            3 => "E&#46; Pastor Garc&#237;a"
                            4 => "J&#46;M&#46; Eir&#243;s Bouza"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/s1695-4033(07)70574-x"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "An Pediatr &#40;Barc&#41;"
                        "fecha" => "2007"
                        "volumen" => "67"
                        "paginaInicial" => "139"
                        "paginaFinal" => "144"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17692259"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            24 => array:3 [
              "identificador" => "bib0320"
              "etiqueta" => "25"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Successful improvement of antibiotic prescribing at Primary Care in Andalusia following the implementation of an antimicrobial guide through multifaceted interventions&#58; An interrupted time-series analysis"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "R&#46; Fern&#225;ndez-Urrusuno"
                            1 => "C&#46;M&#46; Meseguer Barros"
                            2 => "R&#46;S&#46; Benavente Cantalejo"
                            3 => "E&#46; Hevia"
                            4 => "C&#46;S&#46; Martino"
                            5 => "A&#46;I&#46; Aldasoro"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1371/journal.pone.0233062"
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "PLoS One"
                        "fecha" => "2020"
                        "volumen" => "15"
                        "paginaInicial" => "e0233062"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32413054"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            25 => array:3 [
              "identificador" => "bib0325"
              "etiqueta" => "26"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:1 [
                  "referenciaCompleta" => "Plan Nacional Resistencia Antibi&#243;ticos &#40;PRAN&#41;&#46; Papel del microbi&#243;logo de &#225;rea&#46; Agencia Espa&#241;ola de Medicamentos y Productos Sanitarios &#40;AEMPS&#41;&#46; Junio 2017 &#91;consultado 20 Ago 2022&#93; Disponible en&#58;https&#58;&#47;&#47;resistenciaantibioticos&#46;es&#47;sites&#47;default&#47;files&#47;2022-04&#47;papel&#95;del&#95;microbiologo&#95;de&#95;area&#46;pdf"
                ]
              ]
            ]
            26 => array:3 [
              "identificador" => "bib0330"
              "etiqueta" => "27"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:1 [
                  "referenciaCompleta" => "Plan Nacional Resistencia Antibi&#243;ticos&#46; Objetivos de mejora prioritarios en Atenci&#243;n Primaria &#40;Pediatr&#237;a&#41;&#46; Agencia Espa&#241;ola de Medicamentos y Productos Sanitarios &#40;AEMPS&#41;&#46; Junio 2017 &#91;consultado 20 Ago 2022&#93;Disponible en&#58; https&#58;&#47;&#47;resistenciaantibioticos&#46;es&#47;sites&#47;default&#47;files&#47;2022-04&#47;objetivos&#95;de&#95;mejora&#95;prioritarios&#95;ap&#95;pediatria&#46;pdf"
                ]
              ]
            ]
            27 => array:3 [
              "identificador" => "bib0335"
              "etiqueta" => "28"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Effect of an outpatient antimicrobial stewardship intervention on broad-spectrum antibiotic prescribing by primary care pediatricians&#58; A randomized trial"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "J&#46;S&#46; Gerber"
                            1 => "P&#46;A&#46; Prasad"
                            2 => "A&#46;G&#46; Fiks"
                            3 => "A&#46;R&#46; Localio"
                            4 => "R&#46;W&#46; Grundmeier"
                            5 => "L&#46;M&#46; Bell"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1001/jama.2013.6287"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "JAMA"
                        "fecha" => "2013"
                        "volumen" => "309"
                        "paginaInicial" => "2345"
                        "paginaFinal" => "2352"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23757082"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            28 => array:3 [
              "identificador" => "bib0340"
              "etiqueta" => "29"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Evidence-Based Strategies in Using Persuasive Interventions to Optimize Antimicrobial Use in Healthcare&#58; a Narrative Review"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "J&#46;R&#46;J&#46; Neo"
                            1 => "J&#46; Niederdeppe"
                            2 => "O&#46; Vielemeyer"
                            3 => "B&#46; Lau"
                            4 => "M&#46; Demetres"
                            5 => "H&#46; Sadatsafavi"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1007/s10916-020-1531-y"
                      "Revista" => array:4 [
                        "tituloSerie" => "J Med Syst"
                        "fecha" => "2020"
                        "volumen" => "44"
                        "paginaInicial" => "64"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            29 => array:3 [
              "identificador" => "bib0345"
              "etiqueta" => "30"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:1 [
                  "referenciaCompleta" => "Plan Nacional Resistencia Antibi&#243;ticos &#40;PRAN&#41;&#46; Herramientas e intervenciones educativas a profesionales sanitarios&#46; Agencia Espa&#241;ola de Medicamentos y Productos Sanitarios &#40;AEMPS&#41;&#46; Junio 2017 &#91;consultado 20 Ago 2022&#93; Disponible en&#58; https&#58;&#47;&#47;resistenciaantibioticos&#46;es&#47;sites&#47;default&#47;files&#47;2022-04&#47;herramientas&#95;e&#95;intervenciones&#95;educativas&#95;a&#95;profesionales&#95;sanitarios&#46;pdf"
                ]
              ]
            ]
            30 => array:3 [
              "identificador" => "bib0350"
              "etiqueta" => "31"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:1 [
                  "referenciaCompleta" => "Recomendaciones de la Agencia de Calidad Sanitaria de Andaluc&#237;a&#46; Fundaci&#243;n Progreso y Salud&#46; Consejer&#237;a de Salud y Consumo&#46; Evaluaci&#243;n del impacto Diciembre&#47;2014&#46;"
                ]
              ]
            ]
            31 => array:3 [
              "identificador" => "bib0355"
              "etiqueta" => "32"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:1 [
                  "referenciaCompleta" => "Special Eurobarometer 478&#46; Antimicrobial Resistance&#46; November 2018&#46; &#91;consultado 20 Ago 2022&#93; Disponible en&#58; http&#58;&#47;&#47;ec&#46;europa&#46;eu&#47;commfrontoffice&#47;publicopinion&#47;index&#46;cfm&#47;survey&#47;getsurveydetail&#47;instruments&#47;special&#47;surveyky&#47;2190"
                ]
              ]
            ]
            32 => array:3 [
              "identificador" => "bib0360"
              "etiqueta" => "33"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:1 [
                  "referenciaCompleta" => "Plan Nacional Resistencia Antibi&#243;ticos &#40;PRAN&#41;&#46; Mejorar la adherencia a la higiene de manos de los profesionales del SNS&#46; Agencia Espa&#241;ola de Medicamentos y Productos Sanitarios &#40;AEMPS&#41;&#46; Julio 2018&#46; &#91;consultado 20 Ago 2022&#93; Disponible en&#58; https&#58;&#47;&#47;resistenciaantibioticos&#46;es&#47;sites&#47;default&#47;files&#47;2022-04&#47;programa&#95;mejorar&#95;adherencia&#95;higiene&#95;manos&#95;0&#46;pdf"
                ]
              ]
            ]
            33 => array:3 [
              "identificador" => "bib0365"
              "etiqueta" => "34"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Temporal Association between Influenza Vaccination Coverage and Ambulatory Antibiotic Use in Children"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "M&#46; Younas"
                            1 => "J&#46; Royer"
                            2 => "H&#46;R&#46; Winders"
                            3 => "S&#46;B&#46; Weissman"
                            4 => "P&#46;B&#46; Bookstaver"
                            5 => "J&#46; Ann Justo"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1097/INF. 0000000000003533"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Pediatr Infect Dis J"
                        "fecha" => "2022"
                        "volumen" => "41"
                        "paginaInicial" => "600"
                        "paginaFinal" => "602"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35363650"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            34 => array:3 [
              "identificador" => "bib0370"
              "etiqueta" => "35"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:1 [
                  "referenciaCompleta" => "Torres-Garc&#237;a M&#44; Gonz&#225;lez Mart&#237;n M&#44; Mart&#237;n Barrasa JL&#44; Mendoza Grim&#243;n V&#44; Marrero Arencibia I&#44; Tejedor Junco MT&#46; Propuesta de recursos did&#225;cticos para el aprendizaje sobre el uso apropiado de antibi&#243;ticos en la Educaci&#243;n Secundaria Obligatoria y Bachillerato VII Jornadas Iberoamericanas de Innovaci&#243;n Educativa en el &#193;mbito de las TIC y las TAC Las Palmas de Gran Canaria&#44; 19 y 20 de noviembre de 2020&#46;"
                ]
              ]
            ]
            35 => array:3 [
              "identificador" => "bib0375"
              "etiqueta" => "36"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Intervenci&#243;n farmac&#233;utica ante la demanda y dispensaci&#243;n de antibi&#243;ticos en una farmacia comunitaria"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:3 [
                            0 => "M&#46; Codesal Fidalgo"
                            1 => "A&#46;M&#46; Mart&#237;n Su&#225;rez"
                            2 => "T&#46; Codesal Gerv&#225;s"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Farmajournal"
                        "fecha" => "2018"
                        "volumen" => "3"
                        "paginaInicial" => "105"
                        "paginaFinal" => "114"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            36 => array:3 [
              "identificador" => "bib0380"
              "etiqueta" => "37"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:1 [
                  "referenciaCompleta" => "Plan Nacional Resistencia Antibi&#243;ticos &#40;PRAN&#41;&#46; Indicadores de uso de antibi&#243;ticos en Atenci&#243;n Primaria&#46; Agencia Espa&#241;ola de Medicamentos y Productos Sanitarios &#40;AEMPS&#41;&#46; Junio 2017 &#91;consultado 20 Ago 2022&#93; Disponible en&#58; https&#58;&#47;&#47;resistenciaantibioticos&#46;es&#47;sites&#47;default&#47;files&#47;2022-04&#47;indicadores&#95;uso&#95;antibioticos&#95;ap&#46;pdf"
                ]
              ]
            ]
            37 => array:3 [
              "identificador" => "bib0385"
              "etiqueta" => "38"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Optimizing design of research to evaluate antibiotic stewardship interventions&#58; consensus recommendations of a multinational working group"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:3 [
                          "colaboracion" => "Joint Programming Initiative on Antimicrobial Resistance &#40;JPIAMR&#41; Working Group on Design of Antimicrobial Stewardship Evaluations"
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "V&#46;A&#46; Schweitzer"
                            1 => "C&#46;H&#46; van Werkhoven"
                            2 => "J&#46; Rodr&#237;guez Ba&#241;o"
                            3 => "J&#46; Bielicki"
                            4 => "S&#46; Harbarth"
                            5 => "M&#46; Hulscher"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.cmi.2019.08.017"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Clin Microbiol Infect"
                        "fecha" => "2020"
                        "volumen" => "26"
                        "paginaInicial" => "41"
                        "paginaFinal" => "50"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31493472"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            38 => array:3 [
              "identificador" => "bib0390"
              "etiqueta" => "39"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Monitoring Antibiotic Consumption in Pediatrics How Close to Reality Are Days of Therapy and Recommended Daily Dose Methods&#63;"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "J&#46; Baier"
                            1 => "J&#46; H&#246;pner"
                            2 => "R&#46; Haase"
                            3 => "S&#46; Diexer"
                            4 => "S&#46; Stareprawo"
                            5 => "R&#46; Mikolajczyk"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1097/INF. 0000000000003446"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Pediatr Infect Dis J"
                        "fecha" => "2022"
                        "volumen" => "41"
                        "paginaInicial" => "e126"
                        "paginaFinal" => "e132"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35027511"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
          ]
        ]
      ]
    ]
    "agradecimientos" => array:1 [
      0 => array:4 [
        "identificador" => "xack650435"
        "titulo" => "Agradecimientos"
        "texto" => "<p id="par0410" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Los autores agradecen la colaboraci&#243;n de la Dra&#46; Mamiko Onoda&#46;</p>"
        "vista" => "all"
      ]
    ]
  ]
  "idiomaDefecto" => "es"
  "url" => "/16954033/0000009800000002/v1_202302031022/S1695403322003058/v1_202302031022/es/main.assets"
  "Apartado" => array:4 [
    "identificador" => "14284"
    "tipo" => "SECCION"
    "es" => array:2 [
      "titulo" => "Art&#237;culo especial"
      "idiomaDefecto" => true
    ]
    "idiomaDefecto" => "es"
  ]
  "PDF" => "https://static.elsevier.es/multimedia/16954033/0000009800000002/v1_202302031022/S1695403322003058/v1_202302031022/es/main.pdf?idApp=UINPBA00005H&text.app=https://www.analesdepediatria.org/"
  "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S1695403322003058?idApp=UINPBA00005H"
]
Información del artículo
ISSN: 16954033
Idioma original: Español
Datos actualizados diariamente
año/Mes Html Pdf Total
2024 Octubre 707 85 792
2024 Septiembre 859 119 978
2024 Agosto 581 105 686
2024 Julio 516 94 610
2024 Junio 493 110 603
2024 Mayo 592 138 730
2024 Abril 531 108 639
2024 Marzo 451 78 529
2024 Febrero 481 125 606
2024 Enero 571 95 666
2023 Diciembre 552 118 670
2023 Noviembre 802 232 1034
2023 Octubre 614 117 731
2023 Septiembre 723 221 944
2023 Agosto 528 61 589
2023 Julio 304 80 384
2023 Junio 435 128 563
2023 Mayo 521 202 723
2023 Abril 422 91 513
2023 Marzo 539 206 745
2023 Febrero 1348 616 1964
2023 Enero 192 508 700
Mostrar todo

Siga este enlace para acceder al texto completo del artículo

Idiomas
Anales de Pediatría