array:26 [
  "pii" => "S1695403321002150"
  "issn" => "16954033"
  "doi" => "10.1016/j.anpedi.2021.06.005"
  "estado" => "S300"
  "fechaPublicacion" => "2022-07-01"
  "aid" => "3176"
  "copyright" => "Asociación Española de Pediatría"
  "copyrightAnyo" => "2021"
  "documento" => "simple-article"
  "crossmark" => 1
  "licencia" => "http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/"
  "subdocumento" => "crp"
  "cita" => "An Pediatr (Barc). 2022;97:61-2"
  "abierto" => array:3 [
    "ES" => true
    "ES2" => true
    "LATM" => true
  ]
  "gratuito" => true
  "lecturas" => array:1 [
    "total" => 0
  ]
  "Traduccion" => array:1 [
    "en" => array:20 [
      "pii" => "S2341287922001302"
      "issn" => "23412879"
      "doi" => "10.1016/j.anpede.2021.06.014"
      "estado" => "S300"
      "fechaPublicacion" => "2022-07-01"
      "aid" => "3176"
      "copyright" => "Asociación Española de Pediatría"
      "documento" => "article"
      "crossmark" => 1
      "licencia" => "http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/"
      "subdocumento" => "crp"
      "cita" => "An Pediatr (Barc). 2022;97:61-2"
      "abierto" => array:3 [
        "ES" => true
        "ES2" => true
        "LATM" => true
      ]
      "gratuito" => true
      "lecturas" => array:1 [
        "total" => 0
      ]
      "en" => array:10 [
        "idiomaDefecto" => true
        "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">Scientific Letters</span>"
        "titulo" => "Sickle cell disease in pediatric intensive care"
        "tienePdf" => "en"
        "tieneTextoCompleto" => "en"
        "paginas" => array:1 [
          0 => array:2 [
            "paginaInicial" => "61"
            "paginaFinal" => "62"
          ]
        ]
        "titulosAlternativos" => array:1 [
          "es" => array:1 [
            "titulo" => "Enfermedad de c&#233;lulas falciformes en cuidados intensivos pedi&#225;tricos"
          ]
        ]
        "contieneTextoCompleto" => array:1 [
          "en" => true
        ]
        "contienePdf" => array:1 [
          "en" => true
        ]
        "autores" => array:1 [
          0 => array:2 [
            "autoresLista" => "Raquel Cieza-Asenjo, Marina Garc&#237;a-Mor&#237;n, Laura Escobar-Fern&#225;ndez, Elena Cela-de Juli&#225;n, Mar&#237;a Sl&#246;cker-Barrio, Laura Herrera-Castillo"
            "autores" => array:6 [
              0 => array:2 [
                "nombre" => "Raquel"
                "apellidos" => "Cieza-Asenjo"
              ]
              1 => array:2 [
                "nombre" => "Marina"
                "apellidos" => "Garc&#237;a-Mor&#237;n"
              ]
              2 => array:2 [
                "nombre" => "Laura"
                "apellidos" => "Escobar-Fern&#225;ndez"
              ]
              3 => array:2 [
                "nombre" => "Elena"
                "apellidos" => "Cela-de Juli&#225;n"
              ]
              4 => array:2 [
                "nombre" => "Mar&#237;a"
                "apellidos" => "Sl&#246;cker-Barrio"
              ]
              5 => array:2 [
                "nombre" => "Laura"
                "apellidos" => "Herrera-Castillo"
              ]
            ]
          ]
        ]
      ]
      "idiomaDefecto" => "en"
      "Traduccion" => array:1 [
        "es" => array:9 [
          "pii" => "S1695403321002150"
          "doi" => "10.1016/j.anpedi.2021.06.005"
          "estado" => "S300"
          "subdocumento" => ""
          "abierto" => array:3 [
            "ES" => true
            "ES2" => true
            "LATM" => true
          ]
          "gratuito" => true
          "lecturas" => array:1 [
            "total" => 0
          ]
          "idiomaDefecto" => "es"
          "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S1695403321002150?idApp=UINPBA00005H"
        ]
      ]
      "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S2341287922001302?idApp=UINPBA00005H"
      "url" => "/23412879/0000009700000001/v1_202207120538/S2341287922001302/v1_202207120538/en/main.assets"
    ]
  ]
  "itemSiguiente" => array:20 [
    "pii" => "S1695403321002551"
    "issn" => "16954033"
    "doi" => "10.1016/j.anpedi.2021.08.006"
    "estado" => "S300"
    "fechaPublicacion" => "2022-07-01"
    "aid" => "3207"
    "copyright" => "Asociaci&#243;n Espa&#241;ola de Pediatr&#237;a"
    "documento" => "simple-article"
    "crossmark" => 1
    "licencia" => "http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/"
    "subdocumento" => "crp"
    "cita" => "An Pediatr &#40;Barc&#41;. 2022;97:63-5"
    "abierto" => array:3 [
      "ES" => true
      "ES2" => true
      "LATM" => true
    ]
    "gratuito" => true
    "lecturas" => array:1 [
      "total" => 0
    ]
    "es" => array:11 [
      "idiomaDefecto" => true
      "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">CARTA CIENT&#205;FICA</span>"
      "titulo" => "Influencia de la hidroxiurea en la gravedad de los episodios de s&#237;ndrome tor&#225;cico agudo en pacientes con drepanocitosis"
      "tienePdf" => "es"
      "tieneTextoCompleto" => "es"
      "paginas" => array:1 [
        0 => array:2 [
          "paginaInicial" => "63"
          "paginaFinal" => "65"
        ]
      ]
      "titulosAlternativos" => array:1 [
        "en" => array:1 [
          "titulo" => "Influence of hydroxyurea on the severity of acute chest syndrome in patients with sickle cell disease"
        ]
      ]
      "contieneTextoCompleto" => array:1 [
        "es" => true
      ]
      "contienePdf" => array:1 [
        "es" => true
      ]
      "resumenGrafico" => array:2 [
        "original" => 0
        "multimedia" => array:7 [
          "identificador" => "fig0005"
          "etiqueta" => "Figura 1"
          "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA"
          "mostrarFloat" => true
          "mostrarDisplay" => false
          "figura" => array:1 [
            0 => array:4 [
              "imagen" => "gr1.jpeg"
              "Alto" => 3238
              "Ancho" => 2500
              "Tamanyo" => 236910
            ]
          ]
          "descripcion" => array:1 [
            "es" => "<p id="spar0005" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Influencia de la hidroxiurea en la gravedad de los episodios de s&#237;ndrome tor&#225;cico agudo en pacientes con drepanocitosis&#46;</p>"
          ]
        ]
      ]
      "autores" => array:1 [
        0 => array:2 [
          "autoresLista" => "Carlos Gonz&#225;lez-P&#233;rez, Ana G&#243;mez-Carpintero Garc&#237;a, &#193;urea Cervera Bravo"
          "autores" => array:3 [
            0 => array:2 [
              "nombre" => "Carlos"
              "apellidos" => "Gonz&#225;lez-P&#233;rez"
            ]
            1 => array:2 [
              "nombre" => "Ana"
              "apellidos" => "G&#243;mez-Carpintero Garc&#237;a"
            ]
            2 => array:2 [
              "nombre" => "&#193;urea"
              "apellidos" => "Cervera Bravo"
            ]
          ]
        ]
      ]
    ]
    "idiomaDefecto" => "es"
    "Traduccion" => array:1 [
      "en" => array:9 [
        "pii" => "S234128792200120X"
        "doi" => "10.1016/j.anpede.2021.08.006"
        "estado" => "S300"
        "subdocumento" => ""
        "abierto" => array:3 [
          "ES" => true
          "ES2" => true
          "LATM" => true
        ]
        "gratuito" => true
        "lecturas" => array:1 [
          "total" => 0
        ]
        "idiomaDefecto" => "en"
        "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S234128792200120X?idApp=UINPBA00005H"
      ]
    ]
    "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S1695403321002551?idApp=UINPBA00005H"
    "url" => "/16954033/0000009700000001/v1_202207060513/S1695403321002551/v1_202207060513/es/main.assets"
  ]
  "itemAnterior" => array:20 [
    "pii" => "S1695403322001448"
    "issn" => "16954033"
    "doi" => "10.1016/j.anpedi.2022.05.004"
    "estado" => "S300"
    "fechaPublicacion" => "2022-07-01"
    "aid" => "3289"
    "copyright" => "Asociaci&#243;n Espa&#241;ola de Pediatr&#237;a"
    "documento" => "article"
    "crossmark" => 1
    "licencia" => "http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/"
    "subdocumento" => "fla"
    "cita" => "An Pediatr &#40;Barc&#41;. 2022;97:60&#46;e1-60&#46;e8"
    "abierto" => array:3 [
      "ES" => true
      "ES2" => true
      "LATM" => true
    ]
    "gratuito" => true
    "lecturas" => array:1 [
      "total" => 0
    ]
    "es" => array:12 [
      "idiomaDefecto" => true
      "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">ART&#205;CULO ESPECIAL</span>"
      "titulo" => "Recomendaciones para la transfusi&#243;n de hemoderivados en neonatolog&#237;a"
      "tienePdf" => "es"
      "tieneTextoCompleto" => "es"
      "tieneResumen" => array:2 [
        0 => "es"
        1 => "en"
      ]
      "paginas" => array:1 [
        0 => array:2 [
          "paginaInicial" => "60&#46;e1"
          "paginaFinal" => "60&#46;e8"
        ]
      ]
      "titulosAlternativos" => array:1 [
        "en" => array:1 [
          "titulo" => "Recommendations for transfusion of blood products in neonatology"
        ]
      ]
      "contieneResumen" => array:2 [
        "es" => true
        "en" => true
      ]
      "contieneTextoCompleto" => array:1 [
        "es" => true
      ]
      "contienePdf" => array:1 [
        "es" => true
      ]
      "autores" => array:1 [
        0 => array:2 [
          "autoresLista" => "Hector Boix, Mar&#237;a Dolores S&#225;nchez-Redondo, Mar&#237;a Cernada, Mar&#237;a Gracia Espinosa Fern&#225;ndez, Noelia Gonz&#225;lez-Pacheco, Ana Mart&#237;n, Alejandro P&#233;rez-Mu&#241;uzuri, Mar&#237;a L&#46; Couce"
          "autores" => array:9 [
            0 => array:2 [
              "nombre" => "Hector"
              "apellidos" => "Boix"
            ]
            1 => array:2 [
              "nombre" => "Mar&#237;a Dolores"
              "apellidos" => "S&#225;nchez-Redondo"
            ]
            2 => array:2 [
              "nombre" => "Mar&#237;a"
              "apellidos" => "Cernada"
            ]
            3 => array:2 [
              "nombre" => "Mar&#237;a Gracia"
              "apellidos" => "Espinosa Fern&#225;ndez"
            ]
            4 => array:2 [
              "nombre" => "Noelia"
              "apellidos" => "Gonz&#225;lez-Pacheco"
            ]
            5 => array:2 [
              "nombre" => "Ana"
              "apellidos" => "Mart&#237;n"
            ]
            6 => array:2 [
              "nombre" => "Alejandro"
              "apellidos" => "P&#233;rez-Mu&#241;uzuri"
            ]
            7 => array:2 [
              "nombre" => "Mar&#237;a L&#46;"
              "apellidos" => "Couce"
            ]
            8 => array:1 [
              "colaborador" => "en representaci&#243;n del Comit&#233; de Est&#225;ndares&#46; Sociedad Espa&#241;ola de Neonatolog&#237;a"
            ]
          ]
        ]
      ]
    ]
    "idiomaDefecto" => "es"
    "Traduccion" => array:1 [
      "en" => array:9 [
        "pii" => "S2341287922001387"
        "doi" => "10.1016/j.anpede.2022.05.003"
        "estado" => "S300"
        "subdocumento" => ""
        "abierto" => array:3 [
          "ES" => true
          "ES2" => true
          "LATM" => true
        ]
        "gratuito" => true
        "lecturas" => array:1 [
          "total" => 0
        ]
        "idiomaDefecto" => "en"
        "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S2341287922001387?idApp=UINPBA00005H"
      ]
    ]
    "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S1695403322001448?idApp=UINPBA00005H"
    "url" => "/16954033/0000009700000001/v1_202207060513/S1695403322001448/v1_202207060513/es/main.assets"
  ]
  "asociados" => array:1 [
    0 => array:20 [
      "pii" => "S1695403322001552"
      "issn" => "16954033"
      "doi" => "10.1016/j.anpedi.2022.06.001"
      "estado" => "S300"
      "fechaPublicacion" => "2022-07-01"
      "aid" => "3299"
      "copyright" => "Asociaci&#243;n Espa&#241;ola de Pediatr&#237;a"
      "documento" => "article"
      "crossmark" => 1
      "licencia" => "http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/"
      "subdocumento" => "sco"
      "cita" => "An Pediatr &#40;Barc&#41;. 2022;97:1-3"
      "abierto" => array:3 [
        "ES" => true
        "ES2" => true
        "LATM" => true
      ]
      "gratuito" => true
      "lecturas" => array:1 [
        "total" => 0
      ]
      "es" => array:10 [
        "idiomaDefecto" => true
        "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">Editorial</span>"
        "titulo" => "Enfermedad falciforme&#58; desafiando al pasado&#44; mirando al futuro"
        "tienePdf" => "es"
        "tieneTextoCompleto" => "es"
        "paginas" => array:1 [
          0 => array:2 [
            "paginaInicial" => "1"
            "paginaFinal" => "3"
          ]
        ]
        "titulosAlternativos" => array:1 [
          "en" => array:1 [
            "titulo" => "Sickle cell disease&#58; Challenging the past&#44; looking to the future"
          ]
        ]
        "contieneTextoCompleto" => array:1 [
          "es" => true
        ]
        "contienePdf" => array:1 [
          "es" => true
        ]
        "autores" => array:1 [
          0 => array:2 [
            "autoresLista" => "Elena Cela"
            "autores" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "nombre" => "Elena"
                "apellidos" => "Cela"
              ]
            ]
          ]
        ]
      ]
      "idiomaDefecto" => "es"
      "Traduccion" => array:1 [
        "en" => array:9 [
          "pii" => "S2341287922001363"
          "doi" => "10.1016/j.anpede.2022.06.003"
          "estado" => "S300"
          "subdocumento" => ""
          "abierto" => array:3 [
            "ES" => true
            "ES2" => true
            "LATM" => true
          ]
          "gratuito" => true
          "lecturas" => array:1 [
            "total" => 0
          ]
          "idiomaDefecto" => "en"
          "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S2341287922001363?idApp=UINPBA00005H"
        ]
      ]
      "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S1695403322001552?idApp=UINPBA00005H"
      "url" => "/16954033/0000009700000001/v1_202207060513/S1695403322001552/v1_202207060513/es/main.assets"
    ]
  ]
  "es" => array:13 [
    "idiomaDefecto" => true
    "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">Cartas cient&#237;ficas</span>"
    "titulo" => "Enfermedad de c&#233;lulas falciformes en cuidados intensivos pedi&#225;tricos"
    "tieneTextoCompleto" => true
    "saludo" => "<span class="elsevierStyleItalic">Sra&#46; Editora&#58;</span>"
    "paginas" => array:1 [
      0 => array:2 [
        "paginaInicial" => "61"
        "paginaFinal" => "62"
      ]
    ]
    "autores" => array:1 [
      0 => array:4 [
        "autoresLista" => "Raquel Cieza-Asenjo, Marina Garc&#237;a-Mor&#237;n, Laura Escobar-Fern&#225;ndez, Elena Cela-de Juli&#225;n, Mar&#237;a Sl&#246;cker-Barrio, Laura Herrera-Castillo"
        "autores" => array:6 [
          0 => array:4 [
            "nombre" => "Raquel"
            "apellidos" => "Cieza-Asenjo"
            "email" => array:1 [
              0 => "raquelcieza@gmail.com"
            ]
            "referencia" => array:2 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">a</span>"
                "identificador" => "aff0005"
              ]
              1 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">&#42;</span>"
                "identificador" => "cor0005"
              ]
            ]
          ]
          1 => array:3 [
            "nombre" => "Marina"
            "apellidos" => "Garc&#237;a-Mor&#237;n"
            "referencia" => array:3 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">b</span>"
                "identificador" => "aff0010"
              ]
              1 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">c</span>"
                "identificador" => "aff0015"
              ]
              2 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">d</span>"
                "identificador" => "aff0020"
              ]
            ]
          ]
          2 => array:3 [
            "nombre" => "Laura"
            "apellidos" => "Escobar-Fern&#225;ndez"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">b</span>"
                "identificador" => "aff0010"
              ]
            ]
          ]
          3 => array:3 [
            "nombre" => "Elena"
            "apellidos" => "Cela-de Juli&#225;n"
            "referencia" => array:4 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">b</span>"
                "identificador" => "aff0010"
              ]
              1 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">c</span>"
                "identificador" => "aff0015"
              ]
              2 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">d</span>"
                "identificador" => "aff0020"
              ]
              3 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">e</span>"
                "identificador" => "aff0025"
              ]
            ]
          ]
          4 => array:3 [
            "nombre" => "Mar&#237;a"
            "apellidos" => "Sl&#246;cker-Barrio"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">a</span>"
                "identificador" => "aff0005"
              ]
            ]
          ]
          5 => array:3 [
            "nombre" => "Laura"
            "apellidos" => "Herrera-Castillo"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">a</span>"
                "identificador" => "aff0005"
              ]
            ]
          ]
        ]
        "afiliaciones" => array:5 [
          0 => array:3 [
            "entidad" => "Servicio de Cuidados Intensivos Pedi&#225;tricos&#44; Hospital General Universitario Gregorio Mara&#241;&#243;n&#44; Madrid&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "a"
            "identificador" => "aff0005"
          ]
          1 => array:3 [
            "entidad" => "Secci&#243;n de Hematolog&#237;a y Oncolog&#237;a Pedi&#225;tricas&#44; Hospital General Universitario Gregorio Mara&#241;&#243;n&#44; Madrid&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "b"
            "identificador" => "aff0010"
          ]
          2 => array:3 [
            "entidad" => "Facultad de Medicina&#44; Universidad Complutense de Madrid&#44; Madrid&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "c"
            "identificador" => "aff0015"
          ]
          3 => array:3 [
            "entidad" => "Instituto Investigaci&#243;n Sanitaria Gregorio Mara&#241;&#243;n&#44; Madrid&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "d"
            "identificador" => "aff0020"
          ]
          4 => array:3 [
            "entidad" => "Instituto&#160;Nacional de Investigaci&#243;n Biom&#233;dica en Enfermedades Raras &#40;CIBERER&#41;&#44; Instituto de Salud Carlos III&#44; Madrid&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "e"
            "identificador" => "aff0025"
          ]
        ]
        "correspondencia" => array:1 [
          0 => array:3 [
            "identificador" => "cor0005"
            "etiqueta" => "&#8270;"
            "correspondencia" => "Autor para correspondencia&#46;"
          ]
        ]
      ]
    ]
    "titulosAlternativos" => array:1 [
      "en" => array:1 [
        "titulo" => "Sickle cell disease in pediatric intensive care"
      ]
    ]
    "textoCompleto" => "<span class="elsevierStyleSections"><p id="par0005" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La enfermedad de c&#233;lulas falciformes &#40;ECF&#41; es una hemoglobinopat&#237;a estructural con herencia autos&#243;mica codominante<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0035"><span class="elsevierStyleSup">1</span></a>&#44; definida por la presencia de hemoglobina falciforme &#40;HbS&#41; en los eritrocitos&#46; En 2017 en el Registro Espa&#241;ol de Hemoglobinopat&#237;as y Anemias Raras &#40;REHem&#41; se reportaron 826 pacientes&#46; &#218;ltimamente se ha producido un aumento en la incidencia debido a la inmigraci&#243;n&#46; La ECF puede presentar complicaciones graves&#44; que requieren ingreso en una unidad de cuidados intensivos pedi&#225;tricos &#40;UCIP&#41;&#59; hay pocos estudios que hayan analizado estas complicaciones<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0040"><span class="elsevierStyleSup">2-5</span></a>&#46;</p><p id="par0010" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El objetivo de este estudio descriptivo retrospectivo es describir las caracter&#237;sticas y evoluci&#243;n de los ni&#241;os con ECF que precisan ingreso en la UCIP&#46;</p><p id="par0015" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Se recogieron datos demogr&#225;ficos &#40;edad&#44; sexo&#44; ascendencia&#41;&#44; fenotipo&#44; motivo de ingreso&#44; anal&#237;tica &#40;HbS&#44; PCR&#44; PCT&#41;&#44; tratamiento&#44; complicaciones y mortalidad de los pacientes con ECF ingresados en la UCIP&#44; desde enero de 2017 hasta enero de 2020&#46; Los pacientes con ECF constituyeron el 0&#44;8&#37; de los ingresos en una UCIP de tercer nivel con 14 camas de un hospital de referencia en drepanocitosis&#46;</p><p id="par0020" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Se estudi&#243; a 11 pacientes con ECF &#40;8 de ascendencia africana&#44; 2 latinoamericana y 1 asi&#225;tica&#41;&#44; 8 varones&#44; con edad mediana de 9&#44;8 a&#241;os &#40;rango intercuartil &#91;RIC&#93;&#58; 8&#44;2 a&#241;os&#41;&#46; Diez ni&#241;os ten&#237;an fenotipo HbSS y uno HbSC y 2<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>hab&#237;an recibido un trasplante de progenitores hematopoy&#233;ticos&#46;</p><p id="par0025" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El motivo de ingreso en UCIP est&#225; resumido en la <a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tbl0005">tabla 1</a>&#46; Cuatro pacientes &#40;36&#44;4&#37;&#41; presentaban s&#237;ndrome tor&#225;cico agudo &#40;STA&#41;&#44; 2<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>s&#237;ndrome de encefalopat&#237;a posterior reversible &#40;PRES&#41; y uno accidente cerebrovascular con afectaci&#243;n de la arteria cerebral media derecha&#46; La mediana de la puntuaci&#243;n de PRISM&#160;III al ingreso fue 4 &#40;RIC de 5&#41;&#46; Durante su ingreso en la UCIP 2<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>pacientes con STA desarrollaron otras complicaciones &#40;uno present&#243; una crisis vasooclusiva y otro un fallo multiorg&#225;nico y un PRES&#41;&#46; Seis pacientes precisaron soporte ventilatorio &#40;2 ventilaci&#243;n invasiva por disminuci&#243;n del nivel de consciencia&#46; Los 4<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>pacientes con STA requirieron asistencia respiratoria&#44; uno ventilaci&#243;n invasiva y 3<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>ventilaci&#243;n no invasiva&#46; Nueve pacientes precisaron terapia transfusional &#40;3 exanguinotransfusi&#243;n y 6 eritrocitaf&#233;resis&#41; por presentar cifras de HbS<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#62;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>30&#37;&#46; La evoluci&#243;n hematol&#243;gica con el tratamiento se refleja en la <a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tbl0010">tabla 2</a>&#46; No falleci&#243; ning&#250;n paciente&#46; La mediana de duraci&#243;n de ingreso en la UCIP fue 2 d&#237;as &#40;RIC 6 d&#237;as&#41;&#46;</p><elsevierMultimedia ident="tbl0005"></elsevierMultimedia><elsevierMultimedia ident="tbl0010"></elsevierMultimedia><p id="par0030" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Hay pocos estudios que hayan analizado las caracter&#237;sticas de los ni&#241;os con ECF que requieren ingreso en la UCIP<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0040"><span class="elsevierStyleSup">2</span></a>&#46; El fenotipo predominante en nuestros pacientes fue el HbSS&#44; que es el m&#225;s frecuente y grave<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0035"><span class="elsevierStyleSup">1</span></a>&#46; La causa de ingreso m&#225;s frecuente fue el STA&#44; lo que coincide con otros estudios<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0040"><span class="elsevierStyleSup">2&#44;3</span></a>&#46; Es importante destacar que algunos pacientes presentan m&#225;s de una complicaci&#243;n&#44; como ocurri&#243; en 2<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>de nuestros casos&#46;</p><p id="par0035" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Solo un paciente con STA precis&#243; ventilaci&#243;n invasiva<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0050"><span class="elsevierStyleSup">4</span></a> y los otros 3<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>presentaron buena evoluci&#243;n con ventilaci&#243;n no invasiva&#44; que puede utilizarse de forma precoz para prevenir la progresi&#243;n del fallo respiratorio&#46;</p><p id="par0040" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Algunos estudios describen una recurrencia de los STA de hasta el 80&#37;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0040"><span class="elsevierStyleSup">2</span></a>&#46; En nuestro estudio 3<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>de los 4<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>pacientes con STA hab&#237;an presentado previamente otro episodio&#46; Esta enfermedad es la primera causa de muerte en ni&#241;os o adultos j&#243;venes con ECF<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0050"><span class="elsevierStyleSup">4</span></a>&#46;</p><p id="par0045" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Los ictus isqu&#233;micos por oclusi&#243;n de la arteria cerebral media son los m&#225;s frecuentes en ni&#241;os&#44; tal como ocurri&#243; en nuestro paciente&#46; Esta es una causa importante de ingreso&#44; asociada a mortalidad o secuelas<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0055"><span class="elsevierStyleSup">5</span></a>&#46; Tres pacientes presentaron un PRES&#44; que es una complicaci&#243;n previamente descrita en la ECF&#46; Se manifiesta con hipertensi&#243;n arterial&#44; alteraci&#243;n del nivel de consciencia&#44; convulsiones y alteraciones visuales y es reversible en la mayor&#237;a de los pacientes tras control de la hipertensi&#243;n arterial<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0060"><span class="elsevierStyleSup">6</span></a>&#46;</p><p id="par0050" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Las complicaciones infecciosas son una de las causas de mortalidad en UCIP en otras series<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0040"><span class="elsevierStyleSup">2</span></a>&#46; Sin embargo&#44; ninguno de nuestros pacientes ingres&#243; por causa infecciosa&#46;</p><p id="par0055" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En los &#250;ltimos a&#241;os ha aumentado la eritrocitaf&#233;resis autom&#225;tica&#44; ya que es m&#225;s r&#225;pida y consigue unas cifras de HbS menores que la exanguinotransfusi&#243;n<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0035"><span class="elsevierStyleSup">1</span></a>&#46;</p><p id="par0060" class="elsevierStylePara elsevierViewall">A pesar de su gravedad&#44; la mortalidad de los ni&#241;os con ECF que precisan ingreso en la UCIP es muy baja<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0040"><span class="elsevierStyleSup">2</span></a>&#59; no falleci&#243; ning&#250;n paciente en nuestra serie&#46;</p><p id="par0065" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Nuestro estudio presenta las limitaciones de ser descriptivo retrospectivo y unic&#233;ntrico&#44; con un tama&#241;o muestral peque&#241;o&#44; pero revisa las complicaciones m&#225;s importantes que presentan los ni&#241;os con ECF&#46;</p><p id="par0070" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Concluimos que el STA y las alteraciones neurol&#243;gicas son las causas m&#225;s frecuentes de ingreso en la UCIP de los ni&#241;os con ECF&#46; La mortalidad es baja&#44; pero la morbilidad es alta&#44; por lo que es recomendable centralizar esta enfermedad en hospitales de referencia&#46;</p></span>"
    "pdfFichero" => "main.pdf"
    "tienePdf" => true
    "multimedia" => array:2 [
      0 => array:8 [
        "identificador" => "tbl0005"
        "etiqueta" => "Tabla 1"
        "tipo" => "MULTIMEDIATABLA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "detalles" => array:1 [
          0 => array:3 [
            "identificador" => "at1"
            "detalle" => "Tabla "
            "rol" => "short"
          ]
        ]
        "tabla" => array:1 [
          "tablatextoimagen" => array:1 [
            0 => array:1 [
              "tabla" => array:1 [
                0 => """
                  <table border="0" frame="\n
                  \t\t\t\t\tvoid\n
                  \t\t\t\t" class=""><thead title="thead"><tr title="table-row"><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Motivo de ingreso&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Frecuencia &#40;porcentaje&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th></tr></thead><tbody title="tbody"><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">S&#237;ndrome tor&#225;cico agudo&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">4 &#40;36&#44;4&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Crisis vasooclusiva&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">2 &#40;18&#44;2&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Alteraci&#243;n del nivel consciencia&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">2 &#40;18&#44;2&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Canalizaci&#243;n de acceso venoso central para exanguinotransfusi&#243;n o eritrocitaf&#233;resis&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">2 &#40;18&#44;2&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Convulsiones&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">1 &#40;9&#44;1&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr></tbody></table>
                  """
              ]
            ]
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "<p id="spar0005" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Motivo de ingreso en la UCIP</p>"
        ]
      ]
      1 => array:8 [
        "identificador" => "tbl0010"
        "etiqueta" => "Tabla 2"
        "tipo" => "MULTIMEDIATABLA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "detalles" => array:1 [
          0 => array:3 [
            "identificador" => "at2"
            "detalle" => "Tabla "
            "rol" => "short"
          ]
        ]
        "tabla" => array:1 [
          "tablatextoimagen" => array:1 [
            0 => array:1 [
              "tabla" => array:1 [
                0 => """
                  <table border="0" frame="\n
                  \t\t\t\t\tvoid\n
                  \t\t\t\t" class=""><thead title="thead"><tr title="table-row"><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Paciente&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Terapia transfusional&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Hb ingreso &#40;mg&#47;dl&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">HbS preterapia&#40;&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">HbS posterapia&#40;&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th></tr></thead><tbody title="tbody"><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">1&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">No precisa&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">14&#44;1&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">2&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">No precisa&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">13&#44;8&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">3&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Exanguinotransfusi&#243;n manual&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">8&#44;9&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">53&#44;3&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">19&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">4&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Exanguinotransfusi&#243;n manual&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">8&#44;8&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">60&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">22&#44;5&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">5&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Eritrocitaf&#233;resis&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">10&#44;6&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">30&#44;6&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">13&#44;5&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">6&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Eritrocitaf&#233;resis&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">7&#44;4&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">57&#44;8&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">12&#44;9&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">7&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Eritrocitaf&#233;resis&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">8&#44;8&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">43&#44;2&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">11&#44;6&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">8&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Eritrocitaf&#233;resis&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">9&#44;9&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">72&#44;8&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">9&#44;5&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">9&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Eritrocitaf&#233;resis&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">10&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Desconocida&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Desconocida&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">10&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Eritrocitaf&#233;resis&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">9&#44;6&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">66&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">26&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">11&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">Exanguinotransfusi&#243;n manual&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">9&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">64&#44;9&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">29&#44;7&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr></tbody></table>
                  """
              ]
            ]
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "<p id="spar0010" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Evoluci&#243;n de los valores de hemoglobina</p>"
        ]
      ]
    ]
    "bibliografia" => array:2 [
      "titulo" => "Bibliograf&#237;a"
      "seccion" => array:1 [
        0 => array:2 [
          "identificador" => "bibs0015"
          "bibliografiaReferencia" => array:6 [
            0 => array:3 [
              "identificador" => "bib0035"
              "etiqueta" => "1"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Enfermedad de c&#233;lulas falciformes&#46; Gu&#237;a de pr&#225;ctica cl&#237;nica&#46;"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:3 [
                            0 => "E&#46; Cela"
                            1 => "A&#46; Ruiz"
                            2 => "A&#46;&#44; editores Cervera"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Libro" => array:3 [
                        "fecha" => "2019"
                        "editorial" => "Sociedad Espa&#241;ola de Hematolog&#237;a y Oncolog&#237;a Pedi&#225;trica &#40;SEHOP&#41;"
                        "editorialLocalizacion" => "Madrid"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            1 => array:3 [
              "identificador" => "bib0040"
              "etiqueta" => "2"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Outcome of children with sickle cell disease admitted to intensive care &#8211; a single institution experience"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "J&#46;L&#46; Bartram"
                            1 => "S&#46;L&#46; Thein"
                            2 => "K&#46; Gardner"
                            3 => "Y&#46; Egberongbe"
                            4 => "P&#46; D&#39;Silva"
                            5 => "S&#46;E&#46; Height"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1111/j.1365-2141.2010.08272.x"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Br J Haematol&#46;"
                        "fecha" => "2010"
                        "volumen" => "150"
                        "paginaInicial" => "614"
                        "paginaFinal" => "617"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20560966"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            2 => array:3 [
              "identificador" => "bib0045"
              "etiqueta" => "3"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Early noninvasive ventilation and nonroutine transfusion for acute chest syndrome in sickle cell disease in children&#58; A descriptive study"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "C&#46; Heilbronner"
                            1 => "A&#46; Merckx"
                            2 => "V&#46; Brousse"
                            3 => "S&#46; Allali"
                            4 => "P&#46; Hubert"
                            5 => "M&#46; de Montalembert"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1097/PCC.0000000000001468"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Pediatr Crit Care Med&#46;"
                        "fecha" => "2018"
                        "volumen" => "19"
                        "paginaInicial" => "e235"
                        "paginaFinal" => "e241"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29356722"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            3 => array:3 [
              "identificador" => "bib0050"
              "etiqueta" => "4"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Factors associated with mechanical ventilation use in children with sickle cell disease and acute chest syndrome"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:5 [
                            0 => "T&#46; Takahashi"
                            1 => "Y&#46; Okubo"
                            2 => "M&#46;A&#46; Pereda"
                            3 => "A&#46; Handa"
                            4 => "S&#46; Miller"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Pediatr Crit Care Med&#46;"
                        "fecha" => "2018"
                        "volumen" => "19"
                        "paginaInicial" => "801"
                        "paginaFinal" => "809"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            4 => array:3 [
              "identificador" => "bib0055"
              "etiqueta" => "5"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Cerebrovascular accidents in sickle cell disease&#58; Rates and risk factors"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "K&#46; Ohene-Frempong"
                            1 => "S&#46;J&#46; Weiner"
                            2 => "L&#46;A&#46; Sleeper"
                            3 => "S&#46;T&#46; Miller"
                            4 => "S&#46; Embury"
                            5 => "J&#46;W&#46; Moohr"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Blood&#46;"
                        "fecha" => "1998"
                        "volumen" => "91"
                        "paginaInicial" => "288"
                        "paginaFinal" => "294"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9414296"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            5 => array:3 [
              "identificador" => "bib0060"
              "etiqueta" => "6"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Neurological presentations in sickle cell patients are not always stroke&#58; A review of posterior reversible encephalopathy syndrome in sickle cell disease"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:5 [
                            0 => "Z&#46; Solh"
                            1 => "M&#46;S&#46; Taccone"
                            2 => "S&#46; Marin"
                            3 => "U&#46; Athale"
                            4 => "V&#46;R&#46; Breakey"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1002/pbc.25932"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Pediatr Blood Cancer&#46;"
                        "fecha" => "2016"
                        "volumen" => "63"
                        "paginaInicial" => "983"
                        "paginaFinal" => "989"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26871763"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
          ]
        ]
      ]
    ]
  ]
  "idiomaDefecto" => "es"
  "url" => "/16954033/0000009700000001/v1_202207060513/S1695403321002150/v1_202207060513/es/main.assets"
  "Apartado" => array:4 [
    "identificador" => "93449"
    "tipo" => "SECCION"
    "en" => array:2 [
      "titulo" => "Cartas cient&#237;ficas"
      "idiomaDefecto" => true
    ]
    "idiomaDefecto" => "en"
  ]
  "PDF" => "https://static.elsevier.es/multimedia/16954033/0000009700000001/v1_202207060513/S1695403321002150/v1_202207060513/es/main.pdf?idApp=UINPBA00005H&text.app=https://www.analesdepediatria.org/"
  "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S1695403321002150?idApp=UINPBA00005H"
]
Compartir
Información de la revista
Vol. 97. Núm. 1.
Páginas 61-62 (julio 2022)
Vol. 97. Núm. 1.
Páginas 61-62 (julio 2022)
Cartas científicas
Open Access
Enfermedad de células falciformes en cuidados intensivos pediátricos
Sickle cell disease in pediatric intensive care
Visitas
4890
Raquel Cieza-Asenjoa,
Autor para correspondencia
raquelcieza@gmail.com

Autor para correspondencia.
, Marina García-Morínb,c,d, Laura Escobar-Fernándezb, Elena Cela-de Juliánb,c,d,e, María Slöcker-Barrioa, Laura Herrera-Castilloa
a Servicio de Cuidados Intensivos Pediátricos, Hospital General Universitario Gregorio Marañón, Madrid, España
b Sección de Hematología y Oncología Pediátricas, Hospital General Universitario Gregorio Marañón, Madrid, España
c Facultad de Medicina, Universidad Complutense de Madrid, Madrid, España
d Instituto Investigación Sanitaria Gregorio Marañón, Madrid, España
e Instituto Nacional de Investigación Biomédica en Enfermedades Raras (CIBERER), Instituto de Salud Carlos III, Madrid, España
Contenido relacionado
An Pediatr (Barc). 2022;97:1-310.1016/j.anpedi.2022.06.001
Elena Cela
Este artículo ha recibido

Under a Creative Commons license
Información del artículo
Texto completo
Bibliografía
Descargar PDF
Estadísticas
Texto completo
Sra. Editora:

La enfermedad de células falciformes (ECF) es una hemoglobinopatía estructural con herencia autosómica codominante1, definida por la presencia de hemoglobina falciforme (HbS) en los eritrocitos. En 2017 en el Registro Español de Hemoglobinopatías y Anemias Raras (REHem) se reportaron 826 pacientes. Últimamente se ha producido un aumento en la incidencia debido a la inmigración. La ECF puede presentar complicaciones graves, que requieren ingreso en una unidad de cuidados intensivos pediátricos (UCIP); hay pocos estudios que hayan analizado estas complicaciones2-5.

El objetivo de este estudio descriptivo retrospectivo es describir las características y evolución de los niños con ECF que precisan ingreso en la UCIP.

Se recogieron datos demográficos (edad, sexo, ascendencia), fenotipo, motivo de ingreso, analítica (HbS, PCR, PCT), tratamiento, complicaciones y mortalidad de los pacientes con ECF ingresados en la UCIP, desde enero de 2017 hasta enero de 2020. Los pacientes con ECF constituyeron el 0,8% de los ingresos en una UCIP de tercer nivel con 14 camas de un hospital de referencia en drepanocitosis.

Se estudió a 11 pacientes con ECF (8 de ascendencia africana, 2 latinoamericana y 1 asiática), 8 varones, con edad mediana de 9,8 años (rango intercuartil [RIC]: 8,2 años). Diez niños tenían fenotipo HbSS y uno HbSC y 2habían recibido un trasplante de progenitores hematopoyéticos.

El motivo de ingreso en UCIP está resumido en la tabla 1. Cuatro pacientes (36,4%) presentaban síndrome torácico agudo (STA), 2síndrome de encefalopatía posterior reversible (PRES) y uno accidente cerebrovascular con afectación de la arteria cerebral media derecha. La mediana de la puntuación de PRISM III al ingreso fue 4 (RIC de 5). Durante su ingreso en la UCIP 2pacientes con STA desarrollaron otras complicaciones (uno presentó una crisis vasooclusiva y otro un fallo multiorgánico y un PRES). Seis pacientes precisaron soporte ventilatorio (2 ventilación invasiva por disminución del nivel de consciencia. Los 4pacientes con STA requirieron asistencia respiratoria, uno ventilación invasiva y 3ventilación no invasiva. Nueve pacientes precisaron terapia transfusional (3 exanguinotransfusión y 6 eritrocitaféresis) por presentar cifras de HbS>30%. La evolución hematológica con el tratamiento se refleja en la tabla 2. No falleció ningún paciente. La mediana de duración de ingreso en la UCIP fue 2 días (RIC 6 días).

Tabla 1.

Motivo de ingreso en la UCIP

Motivo de ingreso  Frecuencia (porcentaje) 
Síndrome torácico agudo  4 (36,4) 
Crisis vasooclusiva  2 (18,2) 
Alteración del nivel consciencia  2 (18,2) 
Canalización de acceso venoso central para exanguinotransfusión o eritrocitaféresis  2 (18,2) 
Convulsiones  1 (9,1) 
Tabla 2.

Evolución de los valores de hemoglobina

Paciente  Terapia transfusional  Hb ingreso (mg/dl)  HbS preterapia(%)  HbS posterapia(%) 
No precisa  14,1     
No precisa  13,8     
Exanguinotransfusión manual  8,9  53,3  19 
Exanguinotransfusión manual  8,8  60  22,5 
Eritrocitaféresis  10,6  30,6  13,5 
Eritrocitaféresis  7,4  57,8  12,9 
Eritrocitaféresis  8,8  43,2  11,6 
Eritrocitaféresis  9,9  72,8  9,5 
Eritrocitaféresis  10  Desconocida  Desconocida 
10  Eritrocitaféresis  9,6  66  26 
11  Exanguinotransfusión manual  64,9  29,7 

Hay pocos estudios que hayan analizado las características de los niños con ECF que requieren ingreso en la UCIP2. El fenotipo predominante en nuestros pacientes fue el HbSS, que es el más frecuente y grave1. La causa de ingreso más frecuente fue el STA, lo que coincide con otros estudios2,3. Es importante destacar que algunos pacientes presentan más de una complicación, como ocurrió en 2de nuestros casos.

Solo un paciente con STA precisó ventilación invasiva4 y los otros 3presentaron buena evolución con ventilación no invasiva, que puede utilizarse de forma precoz para prevenir la progresión del fallo respiratorio.

Algunos estudios describen una recurrencia de los STA de hasta el 80%2. En nuestro estudio 3de los 4pacientes con STA habían presentado previamente otro episodio. Esta enfermedad es la primera causa de muerte en niños o adultos jóvenes con ECF4.

Los ictus isquémicos por oclusión de la arteria cerebral media son los más frecuentes en niños, tal como ocurrió en nuestro paciente. Esta es una causa importante de ingreso, asociada a mortalidad o secuelas5. Tres pacientes presentaron un PRES, que es una complicación previamente descrita en la ECF. Se manifiesta con hipertensión arterial, alteración del nivel de consciencia, convulsiones y alteraciones visuales y es reversible en la mayoría de los pacientes tras control de la hipertensión arterial6.

Las complicaciones infecciosas son una de las causas de mortalidad en UCIP en otras series2. Sin embargo, ninguno de nuestros pacientes ingresó por causa infecciosa.

En los últimos años ha aumentado la eritrocitaféresis automática, ya que es más rápida y consigue unas cifras de HbS menores que la exanguinotransfusión1.

A pesar de su gravedad, la mortalidad de los niños con ECF que precisan ingreso en la UCIP es muy baja2; no falleció ningún paciente en nuestra serie.

Nuestro estudio presenta las limitaciones de ser descriptivo retrospectivo y unicéntrico, con un tamaño muestral pequeño, pero revisa las complicaciones más importantes que presentan los niños con ECF.

Concluimos que el STA y las alteraciones neurológicas son las causas más frecuentes de ingreso en la UCIP de los niños con ECF. La mortalidad es baja, pero la morbilidad es alta, por lo que es recomendable centralizar esta enfermedad en hospitales de referencia.

Bibliografía
[1]
E. Cela, A. Ruiz, A., editores Cervera.
Enfermedad de células falciformes. Guía de práctica clínica..
Sociedad Española de Hematología y Oncología Pediátrica (SEHOP), (2019),
[2]
J.L. Bartram, S.L. Thein, K. Gardner, Y. Egberongbe, P. D'Silva, S.E. Height, et al.
Outcome of children with sickle cell disease admitted to intensive care – a single institution experience.
Br J Haematol., 150 (2010), pp. 614-617
[3]
C. Heilbronner, A. Merckx, V. Brousse, S. Allali, P. Hubert, M. de Montalembert, et al.
Early noninvasive ventilation and nonroutine transfusion for acute chest syndrome in sickle cell disease in children: A descriptive study.
Pediatr Crit Care Med., 19 (2018), pp. e235-e241
[4]
T. Takahashi, Y. Okubo, M.A. Pereda, A. Handa, S. Miller.
Factors associated with mechanical ventilation use in children with sickle cell disease and acute chest syndrome.
Pediatr Crit Care Med., 19 (2018), pp. 801-809
[5]
K. Ohene-Frempong, S.J. Weiner, L.A. Sleeper, S.T. Miller, S. Embury, J.W. Moohr, et al.
Cerebrovascular accidents in sickle cell disease: Rates and risk factors.
Blood., 91 (1998), pp. 288-294
[6]
Z. Solh, M.S. Taccone, S. Marin, U. Athale, V.R. Breakey.
Neurological presentations in sickle cell patients are not always stroke: A review of posterior reversible encephalopathy syndrome in sickle cell disease.
Pediatr Blood Cancer., 63 (2016), pp. 983-989
Copyright © 2021. Asociación Española de Pediatría
Descargar PDF
Idiomas
Anales de Pediatría
Opciones de artículo
Herramientas